شیر از دیدگاه طب سنتی: یک غذای کامل، تامین کننده رطوبت های بدن
شیر یک غذای کامل، تامین کننده رطوبت های بدن
از دیدگاه طب سنتی ایرانی شیر یک غذای کامل است که رطوبت‌های موجود در بدن را تقویت می کند.
احادیث نقل شده در خصوص اهمیت شیر
از امام باقر(ع) به نقل از حضرت رسول (ص) بیان شده است كه در شیر گاو درمان هر دردی است. همچنین فرمودند: بر شما باد مصرف شیر گاو چرا كه گاو از هر شجری (علوفه‌های مختلف مفید) می‌خورد و شیر آن درمان هر دردی است.
مشابه این حدیث از پیامبر خدا (ص) در چند جای دیگر هم نقل شده است. احتمالا منظور این است كه چون این حیوان از انواع رُستنیهای مفید تغذیه می‌كند و خدا غریزه گاو را بر این گذاشته كه از چه گیاهی تغذیه كند، مواد مغذی مختلفی به بدنش وارد می‌شود كه همین مواد در شیرش نیز ترشح می‌شود؛ از این رو شیر حاصله برای بدن انسان بسیار مفید است.
در حدیثی از امام علی (ع) آمده است: «نوشیدن شیر شفای هر درد است مگر مرگ». در احادیث و طب سنتی وقتی اشاره به نوع شیر نمی‌شود منظور شیر گاو است. در این حدیث به شفا بودن شیر اشاره شده است كه اهمیت فوق العاده و خواص گوناگون نهفته در شیر را تاکید می نماید و تلویحا به این نکته اشاره دارد که برای بسیاری از بیماری ها و دردها (حتی بیماری های شدید، مزمن یا صعب العلاج) می تواند مفید باشد و جای تامل و کار و تجربه فراوان دارد.
در كتاب معتبر كافی از امام صادق (ع) روایت شده است كه شخصی از ایشان پرسید: من در بدنم احساس ضعف می‌كنم. فرمودند: بر تو باد مصرف شیر چرا كه گوشت می‌رویاند و استخوان را استحكام می‌بخشد.
همانگونه که در ادامه خواهد آمد، شیر خوب طبیعی یک غذای کامل بوده و مزاج آن گرم و تر می باشد و لذا قابلیت رشد دهندگی بدن و تامین نیازهای آن را داشته، باعث بازسازی و رشد عضلات (که مزاج آن ها نیز گرم و تر بوده و از غذاهای هم مزاج خود تغذیه می کنند) بدن می شود.
وقتی که نیازهای غذایی و انرژی بدن و سلول ها و مخصوصا عضلات (که حجم زیادی از بدن را تشکیل می دهند) تامین شد، مسلما ضعف نیز از بین خواهد رفت که در حدیث شریف نیز به همین مطلب اشاره شده است.
همچنین در این کلام نورانی در مورد استحكام استخوان نیز مطلبی دقیق فرموده اند. امروزه همگان می دانند در پزشكی رایج یکی از چیزهایی که برای تامین ذخایر املاح استخوان (که مهمترین و معروفترین آن ها کلسیم می باشد) و لذا جلوگیری از نرمی یا پوکی استخوان توصیه می شود، شیر است؛ مخصوصا برای اطفال و بعد از میانسالی (قبل و حین پیری).
از امام صادق (ع) همچنین نقل شده است كه برای گلودرد چیزی جز نوشیدن شیر نیافته‌ایم. یكی از مشكلات شایع مردم، مخصوصا در فصل سرما، انواع گلودرد (التهابی، آلرژیک و حساسیتی، ویروسی و …) می باشدكه یكی از راهكارهای کمک به بهبود آن نوشیدن شیر است.
شیر به دلیل رطوبت و لینتی (نرم کنندگی) که دارد، با بهبود وضعیت مخاطات (که نوعی رطوبت طبیعی بدن هستند)، از جمله مخاط حلق و حنجره، هم التهابات حلق (فارنژیت) و لوزه ها را برطرف کرده لذا منجر به کاهش یا بهبود درد و تورم گلو می شود؛ و هم با مرطوب و نرم کردن حنجره (که دائما بدنبال عبور هوا و حرکت تار های صوتی در معرض آلودگی و خشکی است) برای رفع گرفتگی و خشکی صدا (لارنژیت) مفید می باشد.
حدیثی از امام علی (ع) در كتاب كافی نقل شده است كه «شیر گاو داروست» یعنی ما می‌توانیم در درمان بعضی از بیماری ها از شیر گاو بعنوان دارو استفاده كنیم. تا اینجا متوجه شدیم شیر هم باعث تقویت بدن و رشد می‌شود هم در درمان بیماری موثر است.
در حدیث دیگری از حضرت علی (ع) نقل شده است كه «شیر گاو درمان است» كه با حدیث قبلی متفاوت است؛ چون درمان واژه كلی‌تری نسبت به دارو است و در واقع دارو یكی از روش‌های درمان است.
در كتاب كافی به نقل از شخصی آمده است: از عارضه ای که در معده احساس می کردم، نزد امام باقر (ع) اظهار ناراحتی نمودم به من فرمودند: چه چیز تو را از نوشیدن شیر گاو باز می‌دارد؟ آن‌گاه از من پرسیدند: آیا هرگز شیر نوشیده‌ای؟ گفتم: آری: بارها. پرسیدند: آنرا چگونه یافته‌ای؟ گفتم: دیده‌ام كه معده را می‌پالاید و به كلیه‌ها پوششی از چربی می‌دهد و اشتها به غذا می‌آورد. سپس حضرت به من فرمودند: اگر اکنون زمانش بود به ینبع (نام مکانی بوده است) برای نوشیدن شیر می‌رفتیم.
در این حدیث نیز تاكید به مصرف شیر شده است. البته چند مورد از خواص شیر در این حدیث بیان شده است. در متون و محاورات قدیم گاهی منظور از معده، كل سیستم گوارش از قبیل روده می باشد.
تمیز كردن و پاك كردن كل سیستم گوارش یكی از خواص شیر بشمار آمده است. همه ما بارها تجربه كرده‌ایم و متوجه شده‌ایم كه شیر لینت دهنده مزاج است و باعث پاكسازی معده و روده می‌شود.
همچنین در حدیث اشاره شده است كه شیر پوششی از چربی به برخی اعضا از جمله کلیه می‌دهد. همانگونه که ذکر شد از دیدگاه طب سنتی، شیر باعث باطراوت كردن (مرطوب نمودن) اعضای بدن می‌شود و یکی از مصادیق رطوبت ذکر شده در طب سنتی، چربی های موجود در بدن و دور اعضا بوده که برای عضو و عملکرد آن لازمند.
پاكسازی و پالایش گوارش منجر به افزایش اشتها نیز می‌گردد چون در بسیاری موارد علت بی‌اشتهایی، تجمع مواد زاید و فاسد در سیستم گوارش است كه در نتیجه آن اشتها تحریك نمی‌شود تا مواد جدیدی به مواد فاسد باقیمانده قدیمی اضافه نشده و لذا مشکل بدتر و مزمن تر نشود؛ لذا یک واکنش دفاعی بدن است.
در واقع یبوست كه خود عامل نفخ و تهوع و بی‌اشتهایی است، با مصرف شیر تا حد زیادی رفع می‌شود .تا زمانی‌كه پاكسازی بدن بطور كامل انجام نشود فرد از خوردن غذای جدید لذت نمی‌برد چون با اشتهای خوب و مناسب آن را میل نمی‌كند.
در حدیث به نوع عارضه معده آن شخص اشاره نشده و باید به این نکته مهم توجه داشت که شیر برای برخی از مشکلات گوارش از جمله بعضی انواع یبوست مفید است و نه الزاما برای همه مشکلات گوارش؛ پس ممکن است با مصرف نابجا حتی منجر به برخی از ناراحتی ها در معده مخصوصا در افراد با مزاج سرد و رطوبتی بشود.
نتیجه این که برخی احادیث یا اکثر احادیث طبی الزاما قابل تعمیم به همه مردم و بیماری ها نیستند.
از حضرت محمد (ص) در دو جا نقل است كه شیر شتر درمان بیماری ذَرَب است. ذرب نوعی بیماری معده است كه در آن، فرد مشكل هضم و جذب غذا دارد، در نتیجه موجب اسهال می شود.
اینجا مشخص می شود که شیر حیوانات مختلف، با هم در خصوصیات و خواص متفاوت می باشند و گاهی شیر نوعی حیوان ممکن است به عنوان دارو مصرف شود و نه غذا. گاهی شخص به دلیل خشکی یا زخم مخاط گوارش، از هضم و جذب غذا ناتوان می شود و لذا عذای هضم نشده را به صورت اسهالی دفع می نماید. شاید بتوان بعضی انواع بیماری های التهابی روده را در این مقوله گنجاند. شیر می تواند با ترمیم و بهبود مخاط، به هضم و جذب غذا کمک نماید.
در توضیح این حدیث و در ادامه توضیح حدیث قبل باید یادآور شویم خیلی اوقات فرمایش و توصیه پیامبر و ائمه بزرگوار خطاب به شخص سوال کننده بوده و برای بیماری خاصی كه آن فرد داشته (در آن زمان و آن مكان) تجویز شده‌اند.
در اینجا برای بعضی این سوال ایجاد می شود كه پس چرا ما با خوردن شیر مشكل گوارشی و نفخ پیدا می‌كنیم و معده‌مان اذیت می‌شود. جواب این است كه اولا شیرها با هم بسیار متفاوتند؛ ثانیاً بیماری ها در افراد مختلف با هم فرق دارند و حتما باید پزشك حاذق متخصص طب سنتی شخص بیمار را دقیق ویزیت نماید تا براساس طبع و مشكل هر فرد تجویز لازم داده شود.
در احادیث بطور كلی بیان شده كه شیر خوب است و جامعه پزشكی باید روی این مسئله كار كند و جوانب آن را در نظر بگیرد ولی اینكه بگوئیم برای هر دردی به هر میزان، شیر خوب است، علمی نبوده و جای بحث فراوانی دارد. در مواردی كه مصرف شیر ایجاد مشكل برای فرد می‌كند حتما باید پزشك بیمار را معاینه نموده و در صورت مفید بودن مقدار و طرز مصرف را به وی توصیه نماید.
در كتاب كافی در مورد شیر الاغ احادیثی آمده که نشان می دهد این نوع شیر نیز بیشتر خاصیت دارویی دارد.
از فردی نقل شده است كه همراه امام صادق (ع) ناهار خوردم. به من فرمود می‌دانی این چیست؟ گفتم: خیر. فرمود: این ماست چكیده شیر الاغ است، آن را برای یكی از بیماران خود فراهم ساخته ایم. اگر دوست داری از آن بخوری، میل كن. در واقع نكته حدیث اینجاست كه شیر الاغ خاصیت درمانی دارد و مصرف آن برای همه -مخصوصا اگر به آن عادت ندارند- مناسب نیست. در حدیث دیگری نیز مشابه این مورد در کتاب معتبر كافی ذكر شده است.
در کتاب كافی حدیثی از امام كاظم (ع) نقل شده به این مضمون که مصرف شیر تازه به همراه عسل برای افرادی كه دچار اختلال (دگرگونی) در تركیب مایع جنسی هستند مفید است. امروزه در ناباروری‌های مردان زیاد مشاهده می‌شود كه در آزمایش اسپرم آنها تركیب اسپرم حالت نرمال و طبیعی نداشته و تعداد، تحرك و شكل اسپرم غیر طبیعی است. كه همین مسئله عامل ناباروری است ودرمان مفصلی در طب سنتی دارد كه یكی از توصیه‌های غذایی در این مورد مصرف شیر و عسل می‌باشد.
شیر از منظر طب سنتی
از دیدگاه طب سنتی، شیر شامل سه جزء است:
یک جزء آبی (مائیت)، دو جزء پنیری یا پروتئینی (جُبُنّیت) و سه جزء چربی (دسومَت) كه هر یك مزاج خاص خود را دارد.
تصور اغلب افراد این است كه شیر طبع سردی دارد. اما بر اساس اینكه در هر شیر میزان هر یك از این سه جزء‌چقدر باشد طبیعت شیر متفاوت خواهد شد. طبیعت شیر در حیوانات مختلف نیز متفاوت است. بطور كلی مزاج مطلق شیر گرم و تر است؛ البته میزان گرمی آن کم و تری آن بیشتر است.
در واقع چون میزان تری آن نسبتا زیاد است، گرمیش را تا حدی می‌پوشاند و جلوه نمی کند؛ به این معنی كه كسی با خوردن شیر از گرمی آن متاثر نمی‌شود.
از دیدگاه طب سنتی خوردنی‌های با مزاج گرم و تر از بهترین و مناسب‌ترین خوراكی‌ها و غذاها برای انسان هستند و باعث تداوم سلامتی و مایه رشد و نمو شخص می‌شوند.
علم امروز نیز به این نکته اشاره دارد كه شیر یك غذای كامل است. فرزند تازه متولد شده انسان و بعضی حیوانات نیز به دلیل كامل بودن شیر، تا مدتی فقط از آن تغذیه می‌كنند چرا كه تمام مواد ضروری برای رشد و نمو را داراست.
کودک در طول تغذیه با شیر مادر از بسیاری بیماریها نیز مصون است چون در شیر سلول ها و مواد دفاعی وجود دارد. در پزشکی امروز نیز تاكید فراوان به تغذیه با شیر مادر به جای شیر خشك می شود. شیر تازه تنها یك مایع نیست بلكه در واقع بافت زنده‌ای است دارای سلول كه بتدریج وارد بدن نوزاد می‌شود و باعث حفظ سلامت وی می‌گردد.
کدام شیر مناسب تر است؟
شیر حیوانی برای انسان مناسب‌تر است كه مدت حاملگی آن به مدت زمان حاملگی انسان نزدیكتر باشد. از این رو شیر گاو (که دارای دوره بارداری 9 ماهه است) برای انسان مفیدتر و متناسب تر بوده و پس از آن شیر بز و سپس شیر گوسفند در مقام بعدی هستند.
همانگونه که گوشت حیوانی که چرا می کند (نسبت به حیوانی که در جایی نگهداری می شود) دارای کیفیت بهتری است، در مورد شیر هم همینطور است؛ یعنی حیوانی كه چرا می‌كند چون از علوفه مناسب و خوب براساس تشخیص غریزه‌اش استفاده می‌كند مواد بهتری وارد بدن و شیر و گوشت وی می شود.
همچنین چَرا كردن برای حیوان ورزش به حساب می‌آید و مانع تجمع مواد زاید در بدن و نهایتاً در شیر و فرآورده های حیوان می‌شود و سالم تر خواهد بود. اما اگر انسان در جایی حیوانات را نگهداری كند و خودش برای حیوان غذا فراهم كند كه حیوان مجبور باشد فقط همان غذا را استفاده كند (سیستم دامداری‌های امروزی)، تركیب شیر، تنوع و ترکیب مفید و لازم را نخواهد داشت.
امروزه اكثر شیرها در فاز صنعتی تولید و روانه بازار می‌شوند كه با دیدگاه فوق طبیعتاً از كیفیت آن كاسته می‌شود. اگر دام در مناطق كوهستانی چَرا كند، شیر آن حاوی چربی كمتری خواهد بود و سبك‌تر است.
از طرف دیگر هر چه حیوان فعالیت كمتری داشته باشد شیر آن سنگین‌تر است. دام‌هایی كه توسط كنجاله سویا و دانه‌های روغنی تغذیه می‌شوند شیر حاصله از آنها بسیار غلیظ بوده و چاق كننده است و دارای مواد زائدی است كه هضم را سخت می‌كند و درد معده و مشكلات هضمی را به دنبال دارد و هر معده‌ای قادر به هضم آن نخواهد بود.
لازم به توجه است احادیث ذكر شده در قسمت قبلی در مورد فواید شیر، در زمانی آمده که معمولا حیوانات در اکثر ایام سال در طبیعت چرا می‌كرده‌اند. كسانی كه به دنبال مصرف شیر احساس سردرد، سنگینی، تهوع، استفراغ و درد قولنج پیدا می‌كنند مطلقاً نباید از شیرهای سنگین و چرب استفاده كنند.
حیواناتی كه در بیشه‌ها و دشت‌ها چرا می‌كنند دارای شیر رقیق‌تربوده و هضم بهتری دارند و بخش آبی شیر در این حیوانات بیشتر است. (قاعده كلی: فعالیت بیشتر حیوان، موجب سبک و لطیف تر شدن و لذا هضم بهتر شیر آن می‌شود).
شیر حیوانات تازه‌زا بسیار غلیظ است و به آن آغوز می‌گویند. غذائیت خیلی بالایی دارد و برای افرادی‌كه دچار ضعف هستند و حجم زیادی از غذا را نمی‌توانند مصرف كنند به شرطی كه قدرت هضم خوبی داشته باشند، توصیه می‌شود.
بهترین شیر، شیر گاو جوان، فربه (كمی چاق) و سالم (فاقد بیماری) می باشد و برای تغذیه انسان توصیه می شود.
در علم امروز بیشتر شیر را از نظر غلظت و چربی آن طبقه‌بندی می‌كنند. در صورتی‌كه حكما شیر را خیلی دقیق و كامل مورد ارزیابی و به قسمت پنیری (پروتئینی) شیر هم خیلی توجه داشته‌اند.
نكته مهم دیگر اینكه كیفیت شیرها بسته به عوامل زیادی بسیار متفاوت است. نوع حیوان، سن، منطقه زندگی، وجود چراگاه و نوع غذایی كه می‌خورد، همه در كیفیت شیر دخیل هستند. اگر شخصی به دنبال مصرف شیر دچار عارضه ای شود، اصطلاحاً گفته می شود آن شیر با بدن و گوارش وی ناسازگار است و باید نوع شیر را عوض كند.
معمولا با تعویض شیر مشكل برطرف می‌شود. شیر گوسفند چربی و غذائیت بیشتری نسبت به شیر گاو دارد و غلظت بیشتری هم دارد .
شیر خوب چه خصوصیاتی دارد؟
خصوصیات شیر خوب این است كه قوام معتدلی داشته باشد یعنی نه خیلی غلیظ نه خیلی رقیق و آبكی باشد. رنگ سفید و یكدست داشته طعمش شیرین و بدون بوی بد و زننده باشد.
همانطور كه قبلا اشاره كرده‌ایم طعم شیرین یكی از نشانه‌های گرمی و تری است و اصولا خوردنی‌هایی كه مزاج گرم و تر دارند طعم شیرین از مشخصات آنها است.
خواص شیر در طب سنتی
بدن انسان به دو عامل مهم برای حیات و سلامتی نیاز دارد: اول حرارت درونی و طبیعی (غریزی)که احتمالا منظور همان متابولیسم بدن است.
و دوم رطوبت و مایعات طبیعی و اصلی بدن که در اینجا فقط منظور آب نیست، بلكه رطوبت شامل مواد لطیف انعطاف‌پذیری است كه البته دارای آب هم هستند و باعث لطافت و تازه ماندن بافت هایی نظیر پوست می‌شوند. در واقع تمام اعضا و بافت‌های ما دارای یك لطافت و تازگی هستند كه عامل آن همان رطوبت است.
شخصی زنده است كه بدنش گرم است و تر و شخص مرده بتدریج بدنش سرد و خشك می‌شود و شیر یكی از مواردی است كه این رطوبت طبیعی و خوب را برای بدن فراهم می‌كند، بنابراین مانع خشك شدن و سفت شدن اعضا می‌شود علاوه بر اینكه خاصیت غذایی زیادی هم دارد و تا حدی حرارت غریزی را هم تقویت می کند.
بنابراین شیر برای افراد با مزاج خشك بسیار مفیدتر و لازم تر است چون مانع تشدید خشكی می‌شود و رطوبت بدن را تامین می‌كند. همانطور كه قبلا اشاره كرده‌ایم خشكی عوارض زیادی به دنبال دارد نظیر انواع خشكی‌های پوست، خشكی مخاط‌ها كه منجر به خونریزی‌های گوارشی یا مثلا بینی شود، بعضی بیخوابی‌ها، اگزماهای پوستی، خارش‌ها، انواع مشكلات مغزی (چون مغز و نخاع دارای میزان رطوبت بالایی است و برای عملكرد صحیح نیازمند كمی رطوبت است).
كلا رطوبت‌های موجود در بدن شامل مایعات میان بافتی (محیط درونی بدن و بین سلول ها)، مایعات مفصلی، مخاط‌ها (مثلا درگوارش، تنفس که برای جذب غذا و تبادل اكسیژن لازمند)، مایعات دور اعضای مهم چون مغز و ریه و قلب و احشای شکم، مایع خون، لنف و … همه با مصرف شیر تقویت می‌شوند.
بنابراین بسیاری از بیماری ها با مصرف شیر رفع یا کم می‌شوند. در اینجا تا حدی به اهمیت احادیث ذكر شده كه شیر را درمان هر درد معرفی كرده‌اند پی میبریم.
برای رفع بعضی فراموشی‌ها، تقویت مغز، بعضی انواع افسردگی‌ها، بعضی انواع وسواس، گرفتگی صدا، خشونت صدا، گرفتگی مجاری هوایی و سیستم تنفسی مصرف شیر مفید است. بطور كلی برای (اعضای حیاتی رئیسه) مثل مغز، ریه، قلب، كبد و غدد تناسلی، شیر تازه بسیار مفید است.
شیر تازه با خصوصیاتی كه برای آن ذكر كردیم، مقوی، چاق كننده و رشد دهنده است. از این رو برای اطفال، افراد در حال رشد، افراد بیمار، افراد مسن و خانم‌های باردار توصیه می‌شود.
شیر بخاطر رطوبتی كه دارد به ایجاد حجم در بدن كمك می‌كند. مصرف موادی كه دارای رطوبت ماندگار در بدن هستند مثل شیر (آب ماندگار نیست) در افرادی که لاغرند و امید به چاق شدن دارند (مزاج های خشک، افراد مسن یا دوره نقاهت پس از بهبود بیماری) یا در ورزشكاران (برای حجم دادن به ماهیچه) مفید است.
در خیلی از بدحالی‌ها نیز مصرف شیر مفید است. همانطور كه می‌دانیم امروزه یكی از راهكارهای مقابله با آلودگی هوا، مصرف شیر است چون شیر نوعی پادزهر است (در گذشته نیز به افراد مسموم، شیر تجویز می‌شده) وباعث افزایش دفع و پاكسازی روده و سیستم گوارشی می‌شود؛ مواد سمی سریع‌تر از بدن خارج می‌شوند و نیز به خاطر خاصیت نرم كنندگی ریه دفع مواد زاید از طریق تنفس را سریع‌تر می‌كند. آلودگی هوا در واقع خشك كننده بدن است كه شیر از این عمل ممانعت می‌كند.
شیر موجب تقویت قلب كه عضو رئیسه مهمی است نیز می‌شود.
مصرف شیر به صورت شیربرنج و فرنی بسیار مورد توصیه طب سنتی است كما اینكه امروزه برای اطفال هم توصیه به مصرف فرنی و حریره می‌شود. در طب سنتی عقیده بر این است كه مصرف این مواد باعث طولانی شدن عمر و خوش رنگ شدن پوست و چهره می‌شود.
در واقع شیر به همراه برنج و مقداری پودر نبات و عسل حرارت داده می‌شود و ماده یكدستی حاصل می‌شود كه غذایی بسیار مفید، مقوی با هضم راحت (بخاطر حرارتی كه دیده ) می باشد و برای اكثر افراد قابل استفاده و مفید است.
خاصیت سم‌زدا بودن شیر در افرادی كه دچار اعتیاد به مواد مخدر بوده و در حال ترك هستند نیز مفید واقع می‌شود.
به دنبال مصرف غذاهای سنگین و مانده و یا طی كردن بحران‌های روحی و استرس‌های زیاد، خشكی و سردی در افراد زیاد می‌شود كه نشانه‌های آن بروز علائمی نظیر خشك و تیره شدن پوست، لكه‌های پوستی، موی زائد، فكر و خیال زیاد، حالت افسردگی، گرفتگی عضلات می‌باشد. در اینگونه موارد نیز مصرف شیر بسیار مفید است.
شیر غذای كاملی است و هضم مربوط به خود را می‌طلبد؛ بنابراین در طب سنتی مصرف همزمان آن با خوردنی‌های دیگر نظیر گوشت، تخم‌مرغ، ماهی، سبزی ها، حبوبات، چیزهای شور، تند و ترش منع شده است و باید به تنهایی مصرف شود.
همانطور كه در گذشته نیز مصرف همزمان شیر به همراه كمی نان در یك وعده غذایی مرسوم بوده و غذای كاملی را تشكیل میداده است. امروز نیز به عنوان یک وعده کامل صبحانه می‌توان 1 لیوان شیر به همراه كمی عسل و نان میل كرد.
می‌توان شیر را بعنوان میان وعده نیز مصرف كرد به شرطی‌كه 3-2 ساعت با وعده قبل و بعد خود فاصله داشته باشد وگرنه باعث فساد شیر در معده شده و روند هضم را مختل می‌كند.
مصلحات شیر
همانگونه كه در طب سنتی برای هر ماده غذایی مصلحی وجود دارد برای شیر نیز اینگونه است ولی این مصلح در افراد با مزاج‌های مختلف، یكسان نیست. افرادی‌كه مزاج‌شان گرم است با مقدار كمی شكر یا قند آن را مصرف كنند و افرادی‌كه مزاج سرد دارند بهتر است شیر را بصورت گرم و بهمراه عسل یا پودر زنجبیل یا خرما میل كنند.
مصرف گرمی‌جات بعلت كاهش رطوبت شیر در سردمزاجان مفید است. همانگونه كه در مورد همه خوردنی‌ها به دفعات گفته شده است مصرف بی‌رویه شیر نیز مضر است و به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
بطور كلی مصرف شیر نیز تابع موارد خاصی است مثلا افرادی كه مزاج رطوبتی دارند یا در مناطق بارانی و پر رطوبت زندگی می‌كنند حتماً باید آن را با مصلح بخورند و همچنین این افراد باید فعالیت بدنی مناسبی داشته باشند در غیر اینصورت رطوبت بدن آنها بیش از حد بالا رفته و عوارض آن نظیر اختلال هضم، اختلال حافظه، خواب‌آلودگی، آبریزش دهان و بینی سست شدن بافت‌های بدن، كندی انجام كار و… بروز می‌كند.
باید توجه داشت شیر به دلیل تركیب خاصی كه دارد اگر توسط افراد گرم مزاج (مخصوصاً گرم و خشك) كه دارای حرارت بدنی بالا یا حرارت معده هستند مصرف شود، بخصوص در هوای گرم ممكن است در معده تولید صفرا كند و علامت آن تلخ شدن دهان است. در این افراد با شرایط خاص ذكر شده بهتر است شیر را بعنوان میان وعده به صورت خنك و از نوع دارای چربی كم استفاده كنند.
مناسب‌ترین فصل برای مصرف شیر در افراد جوان (40-20 سالگی) بهار است که نگهدارنده بدن و سلامتی می باشد، اما در افراد مسن تابستان است كه مانع خشك شدن بدن آنها می‌شود.
موارد منع مصرف شیر
زیاده‌روی در مصرف شیر ممكن است باعث بروز لكه‌های سفید پوستی و یا برخی انواع سنگ كلیه و مثانه شود كه مسلماً در اشخاص مختلف و نوع شیر مصرفی، متفاوت خواهد بود.
در طب سنتی تاكید شده از بعضی شیرها استفاده نشود كه عبارتند از: شیر حیوانی كه تازه بچه سقط كرده یا بچه مرده به دنیا آورده است و نیز شیر حیوان بسیار لاغر، یا مریض یا حامله. علت آن است كه تركیب اینگونه شیرها دیگر تركیب مناسبی نیست و برای بدن انسان مفید نخواهد بود.
روش مناسب برای جوشاندن شیر
به اندازه یك‌چهارم حجم شیری كه قرار است جوشانده شود به آن آب اضافه شود و با حرارت ملایم بجوشد تا به اندازه و همان مقدار آب اضافه شده از آن تبخیر شود كه در واقع این عمل یكنوع پختن است.
همانگونه كه ما برای هضم راحت‌تر و از بین بردن مواد بیماری‌زا بسیاری از مواد غذایی را می‌پزیم. طی فرآیند ذكر شده هضم شیر برای انسان راحت‌تر و مناسب‌تر می‌شود در واقع با حرارت داده شده مرحله‌ای از متابولیسم انجام شده و هضم و جذب شیر آسان‌تر می‌شود.
به شیر حاصله، شیر پخته گفته می شود که برای افراد مسن مناسب تر شیری است که به طور معمول جوشانده شده است.
