دیابت در طب سنتی ایرانی: پیشگیری و درمان

دیابت در طب سنتی ایرانی: پیشگیری و درمان

مانند بسیاری از بیماری ها روش های پیشگیری از دیابت و درمان دیابت در طب سنتی نیز مورد اشاره قرار گرفته است.

دیابت با عناوین مختلف از جمله دیابیطوس، ذیابیطس، دیابتیس، دیانیطس، دیابیطش، الدواره، زلق الکلیه، دولاب و … در این متون معرفی شده است و چگونگی ایجاد آن، علائم و درمان آن توضیح داده شده است. جالب اینجاست که کلمه انگلیسی diabetes، عینا، از روی واژه قدیمی ایرانی آن (دیابتیس) نوشته و رایج شده است.

بنابراین واژه دیابت (diabetes) که در نگاه اول به نظر می رسد واژه ای با ریشه لاتین باشد در متون طب سنتی ایرانی وجود داشته است.

با توجه به مطالعاتی که در سال های اخیر انجام شده است به نظر می رسد تشابهاتی بین دیابتی که در متون قدیمی طب سنتی به آن اشاره شده است و دیابت امروزی وجود دارد اما تفاوت هایی نیز با یکدیگر دارند. 

دیابت در طب سنتی: بررسی علت بروز دیابت در طب سنتی و طب رایج

در متون طب سنتی در توصیف دیابتیس بیشتر از کلیه و سوء مزاج آن صحبت می شود و ذکر شده که این مشکل ممکن است به علت سوء مزاج گرم یا سرد کلیه، مجاری دفع ادرار و یا کل بدن رخ دهد.

همچنین بر اساس این متون، اختلال و ضعف در قوه جاذبه (جذب مواد به اعضا و سلول ها) و قوه ماسکه (نگهداری مواد در اعضا و سلول ها) در کلیه ها و مجاری ادراری و افزایش ادرار شخص و دفع آب بدن و متعاقبا افزایش مصرف آب توسط بیمار، از علل و علائم  دیابت شمرده شده است.

امروزه نیز ثابت شده است که پر ادراری و میل به نوشیدن بیش از حد آب از علائم شایع ابتلا به دیابت است اما علت ابتلا نیست. بنابراین می توان گفت که استدلال طب سنتی در متون به جا مانده از حکمای این مکتب و توصیفی که به عنوان علت شناسی یا پاتوفیزیولوژی ابتلا به این بیماری ارائه شده است نادرست و یا حداقل ناقص است، چراکه علت را نباید در کلیه ها ( یا همان قلوه ها در طب سنتی) جست و جو کنیم.

بنابراین یکی از اختلافات مهم بین طب سنتی و طب رایج در مورد ریشه ابتلا به دیابت همین مورد است که به نظر می رسد با توجه به تحقیقات گسترده انجام شده، در اینجا نظر طب رایج قابل قبول تر است.

در واقع علت افزایش ادرار در زمان ابتلا به دیابت افزایش میزان قند خون است. البته حکمای طب سنتی به این موضوع اشاره داشته اند که میزان قند ادرار در افراد مبتلا به دیابت افزایش می یابد و ادرار آنها شیرین می شود و به طور مثال به گفته ابن سینا یکی از نشانه های ابتلا به دیابت این است که پشه، مورچه یا سایر حشرات دور ادرار شخص مبتلا جذب می شوند که یافته مهمی محسوب می شود اما اینکه چرا میزان قند در ادرار مبتلایان به دیابتیس افزایش پیدا می کند به نظر می رسد در طب سنتی ایرانی به درستی تبیین نشده است.

امروزه با پیشرفت علم دانشمندان دریافته اند که علت افزایش قند به دلیل اختلال در متابولیسم قند، کربوهیدارت ها و چربی ها در بدن فرد اتفاق می افتد. غده پانکراس یا همان لوزالمعده هورمون انسولین (insulin) را ترشح می‌کند؛ این هورمون وظیفه دارد تا قند یا گلوکز خون را برای ذخیره‌سازی یا تامین انرژی به درون سلول‌های بدن هدایت کند. در صورت ابتلا به دیابت، بدن قادر نخواهد بود که هورمون انسولین را به میزان کافی ترشح کند و یا از آن به طور موثری استفاده نماید. به همین دلیل سطح قند خون بالا می‌رود.

در دیابت نوع یک، سلول‌های ایمنی علیه سلول‌های سازنده انسولین در پانکراس فعال شده و به دنبال تخریب این سلول ها، تولید و ترشح انسولین مختل می شود. به همین دلیل افراد مبتلا به دیابت نوع یک، از آغاز درمان نیاز به تزریق انسولین دارند.

در دیابت نوع دو، علی‌رغم این که پانکراس انسولین تولید می‌کند، این میزان از انسولین برای استفاده بدن کافی نیست و یا به بیان بهتر، بدن قادر به استفاده صحیح از آن نیست و سلول‌های بدن به انسولین پاسخ مناسب نمی دهد. این نوع دیابت در افراد دارای اضافه وزن بیشتر دیده می شود.

اما در متون طب سنتی هیچ صحبتی از پانکراس یا همان لوزالمعده و یا انسولین نشده است. انسولین و درمان دیابت با کمک آن از یافته های سده اخیر می باشد.

همچنین در طب سنتی به مجموعه طحال و لوزالمعده «سپرز» گفته می شده است. در این مکتب لوزالمعده به عنوان زبانه ای از طحال برشمرده می شده است.

بنابراین طب رایج در استدلال علت بیماری دیابت قوی تر عمل کرده و نظر آن مورد قبول تر می باشد.

دیابت در طب سنتی: سوء مزاج، علت العلل دیابت در طب سنتی

مطالب فوق الذکر به این معنی نیست که طب سنتی به دلیل عدم تشخیص درست علت بروز دیابت نمی تواند در زمینه درمان آن نیز کمک کند. در اینجا یک بحث اساسی تری مطرح می شود و آن علت اولیه و ریشه ای این بیماری است.

به طور مثال وقتی علامتی در بدن مشهود می شود، که در اینجا همان پر ادراری است، طب سنتی علت آن را در ضعف کلیه ها می بیند و طب رایج افزایش میزان قند در ادرار را علت تکرر ادرار می داند که بر اساس قانون اسمز آب بیشتری وارد ادرار می شود و حجم ادرار نیز افزایش می یابد.

حال هر یک از این علت های گفته شده برای افزایش ادرار در طب سنتی و طب رایج علتی دارند. از دیدگاه طب سنتی به علت ضعف قوای جاذبه و ماسکه و سوء مزاج کلیه این عضو ضعیف شده است که این امر باعث پر ادراری می شود. در طب رایج علت بالا رفتن قند و پرادراری ناشی از آن مرتبط با کاهش یا عدم ترشح انسولین و یا عدم جذب مناسب انسولین توسط برخی از بافت ها و مقاوم شدن آنها نسبت به انسولین است.

در طب سنتی همانطور که علت پرادراری را ضعف و سوء مزاج کلیه و مجاری ادراری می داند سعی می کند تا با این رویکرد و درمان سوء مزاج کلیه بیمار را درمان کند و طب رایج که علت دیابت را در کاهش ترشح و یا عدم جذب انسولین توسط بافت ها می داند اساس درمان را بر تامین انسولین و کاهش مقاومت بافت ها به انسولین می گذارد تا با متابولیزه کردن قند و مصرف آن توسط بافت ها قند خون را کاهش دهد.

باز یک پله عقب تر می رویم تا علت العلل دیگری را بسنجیم: در طب رایج این سوال پرسیده می شود که چرا انسولین در بدن کم ترشح می شود؟ انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده ترشح می‌شود. گاهی سلول های لوزالمعده انسولین کافی را ترشح نمی کنند و مشکلات بعدی به وجود می آید. در طب سنتی نیز گفته می شود که شخص استعداد ذاتی (به تعبیر طب رایج زمینه ژنتیک) ابتلا به این بیماری را داشته است و به علت عدم رعایت اصول مزاجی مربوطه دچار سردی یا گرمی مزاج و به تبع آن سردی یا گرمی کلیه شده و متعاقبا دچار دیابت شده است.

چرا سلول های پانکراس قادر به تولید انسولین نیستند؟ طب رایج هنوز نتوانسته است دلیل مشخصی برای این عدم یا کاهش تولید انسولین پیدا کند. گفته می شود که دیابت نوع یک بیماری خودایمنی است؛ خودایمنی به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که سیستم ایمنی فرد علیه سلول‌های خودی فعال شده و به آن‌ها آسیب می‌رساند. در دیابت نوع یک، سلول‌های ایمنی علیه سلول‌های سازنده انسولین در پانکراس فعال شده و تولید و ترشح انسولین را مختل می‌کنند.

اگر فرض کنیم طب سنتی بپذیرد که ریشه دیابت در پانکراس است علت آسیب به پانکراس و تخریب سلول های آن که بعد منجر به کاهش ترشح انسولین و دیابت می شود را طب سنتی سوء مزاج می داند. بنابراین طب سنتی در بیان علت العلل دیابتیس اشتباهی نکرده است. شاید در نگاه اول ارتباط دادن سوء مزاج کلیه به دیابت اشتباه به نظر برسد اما در نهایت ارتباط آن با سوء مزاج بدن و بروز دیابت دور از ذهن نخواهد بود.

در اینجا تفاوت بین طب سنتی و طب رایج نمایان می شود. زمانی که این دو مکتب طبی علت العلل را متفاوت بدانند بدیهی است که رویکرد پیشگیری-درمانی متفاوتی خواهند داشت.

سوء مزاج یعنی خارج شدن شخص از حالت تعادلی همیشگی خود، در کل بدن یا در برخی اعضا، که می تواند به برخی از اعضا آسیب برساند وعملکرد عضو را مختل کند و اگر آن عضو پانکراس باشد می تواند منجر به دیابت شود. و همچنین اگر این سوء مزاج در سایر اعضای بدن اتفاق بیفتد می تواند باعث بروز سایر علائم دیابت نیز بشود. مثلا سوء مزاج در کلیه بر کیفیت ادرار تاثیر می گذارد.

به طور مثال یکی از نشانه های سوء مزاج رطوبتی، افزایش چربی های بدن است و این افزایش چربی بدن که باعث چاقی هم می شود زمینه ساز مقاومت بدن به انسولین و ایجاد دیابت نوع دو است.

از دیدگاه طب سنتی پرخوری، بدخوری و کم فعالیتی منجر به غلبه اخلاط (مواد حاصل از غذا) و مواد زائد در بدن شده که معمولا با چاقی همراه است وامکان ابتلا به دیابت نوع دو را افزایش می دهد.

بنابراین طب سنتی سوء مزاج را علت دیابت می داند و سوء مزاج به صورت مستقیم یا با افزایش و کاهش اخلاط در بدن (سوء مزاج مادی) می تواند باعث اختلال در عملکرد اعضا شود. در اینجا سوء مزاج پانکراس و یا افزایش بافت چربی بدن می توانند با کاهش ترشح انسولین و یا عدم تاثیر کافی انسولین بر بافت ها عامل بروز دیابت باشد.

دیابت در طب سنتی: دیابت گرم و دیابت سرد

همانطور که افراد مزاج های متفاوتی دارند استعداد ابتلا به بیماری ها نیز در آنها متفاوت است. اما جالب اینجاست که دیابت هم در سرد مزاجان و هم گرم مزاجان رخ می دهد و در طب سنتی نیز تصریح شده است که دیابت دو نوع است: دیابت سرد و دیابت گرم.

در یک دسته بندی کلی می توان گفت برخی افراد گرم مزاج و برخی سرد مزاجند.

افراد با مزاج گرم معمولا پر جنب و جوش تر، برونگراتر، و پر انرژی ترند. سرعت تکلم و سرعت انجام کارهایشان بیشتر از سایرین است. روابط عمومی بهتری دارند. احساس حرارت بیشتری دارند و نسبت به دیگران بدن های گرم تری دارند. گرمای هوای برای آنها آزاردهنده تر از سایرین است و از مصرف بیش از حد خوردنی هایی با مزاج گرم بیشتر از سایرین متضرر می شوند.

گرم مزاج ها یا گرم و ترند و یا گرم و خشک: گرم و خشک ها معمولا پوست گندمی دارند و لاغرند و به نسبت، جدی هستند. اما گرم و ترها پوست گلگونی دارند و خونگرم تر از گرم و خشک ها هستند، افراد تنومندی هستند و استعداد چاقی عضلانی بیشتری دارند.

سردمزاجان افرادی درون گرا تر، به سردی حساس تر، و آرام تر هستند و متابولیسم پایین تری دارند. سرد و خشک ها لاغرترند، پوست های تیره ای دارند پوست های خشک تری دارند، موهای زائد بیشتری دارند و استعداد مشکلات روحی و روانی در این افراد بیشتر است. سرد و ترها پف آلود تر هستند، پوست سفید و روشنی دارند بدن سستی دارند و حالت خواب آلودگی در آنها بیشتر است.

بدیهیست احتمال اینکه دیابت سرد در افراد با مزاج سرد رخ دهد بسیار بیشتر است و گرم مزاجان اصولا به دیابت گرم مبتلا می شوند. البته همیشه در طب سنتی گفته می شود که اگر کسی مزاج گرمی داشته باشد اما در مصرف سردیجات زیاده روی کند و از مزاج خود فاصله بگیرد ممکن است به بیماری هایی که در سرد مزاجان رخ می دهد مبتلا شوند. همین موضوع در مورد سرد مزاجان نیز صدق می کند. بنابراین از نظر تئوریک این احتمال وجود دارد که شخصی با مزاج گرم دچار دیابت سرد شود و یا شخصی با مزاج سرد دچار دیابت گرم شود.

اما به طور معمول گرم مزاجان به دیابت گرم و سردمزاجان به دیابت سرد مبتلا می شوند.

دیابت در طب سنتی: تفاوت نگرش طب سنتی و طب رایج در درمان دیابت

در اینجا به یکی دیگر از تفاوت های طب سنتی و طب رایج در مورد دیابت می رسیم که یکی از نقاط قوت و برتری طب سنتی محسوب می شود: در طب رایج همه انسان ها تقریبا از نظر شانس ابتلا به دیابت یکسان در نظر گرفته می شوند، البته در طب رایج نیز گفته شده است افرادی که دچار اضافه وزن و مشکلات متابولیسمی هستند یا دارای زمینه ژنتیک  می باشند، برای ابتلا به دیابت مستعدترند و کنترل دیابت در این افراد سخت تر است اما در طب سنتی ایرانی افراد از نظر استعداد ابتلا به دیابت بسیار دقیق تر و جزیی تر تفکیک شده اند به طوری که هم در علت و هم پاتوفیزیولوژی و هم در پیشگیری و درمان این تفکیک وجود دارد.

اما طب رایج به دلیل اینکه تمام افراد را یکسان می بیند و تنها از حیث کاهش ترشح انسولین به موضوع نگاه می کند پس توصیه های درمانی آن نیز برای همه یکسان است. همه مبتلایان به دیابت را از مصرف شیرینیجات منع می کند، در عین حال همه را توصیه به ورزش، مصرف مایعات، و داروهای مختص این بیماری مانند انسولین و یا متفورمین می نماید.

اما در طب سنتی نگاه به درمان این بیماری کاملا تفکیک شده و هدفمند است. قانون مهم طب سنتی که می گوید انسان ها به دلیل تفاوت در مزاجشان با یکدیگر متفاوتند و سبک زندگی متفاوتی دارند در درمان دیابت نیز بسیار مهم است.

به طور مثال اگر شخصی گرم مزاج است و دیابت گرم دارد برای بهبود باید از غذاها و داروهای رو به خنکی و اعتدال استفاده کند و شخص سرد مزاج که معمولا به دیابت نوع سرد مبتلا می شود نیز باید از داروها و خوراکی های رو به گرمی و تدابیر روبه گرم استفاده کند.

البته باید توجه داشت که دستورات درمانی طب سنتی تنها محدود به رژیم غذایی نمی شود و تمامی جنبه های زندگی فرد را در بر می گیرد که در ادامه مقاله با جزییات به آنها پرداخته می شود.

دیابت در طب سنتی: علت سوء مزاج پانکراس

انسان ها هر کدام در بدن و یا روانشان دارای نقاط ضعفی هستند. شخصی ممکن است دچار ضعف در سیستم کلیوی باشد، شخصی دچار مشکلات کبدی و شخصی دیگر ممکن است زمینه ابتلا به بیماری های قبلی و عروقی داشته باشد.

به همین صورت کسانی که استعداد ژنتیک ضعف در لوزالمعده دارند ممکن است در صورت سوء مزاج دچار دیابت شوند. با اینحال برخی از افراد به علت رعایت اصول سبک زندگی خود می توانند علیرغم وجود زمینه ژنتیک از ابتلای خود به این بیماری جلوگیری کنند. اما سبک زندگی نامناسب باعث ابتلای شخص به بیماری ها می شود.

گاهی گفته می شود که دیابت یک بیماری خود ایمنی است. اما باید به این نکته توجه داشت که سیستم ایمنی بدن به تنهایی و به خودی خود تحریک نمی شود بلکه وجود مواد غیر طبیعی در بدن که خود شخص باعث تجمع آنها می شود باعث تحریک سیستم ایمنی شده، این سیستم حالت افسار گسیخته پیدا می کند و برای دفع این سموم بر علیه بافت ها و سلول های خود نیز فعال شده و باعث تخریب غیرقابل بازگشت بافت های بدن می شود. ریشه بسیاری از بیماری ها در بدن مانند دیابت، انواع روماتیسم، ام اس، پسوریازیس، و آلرژی ها خود ایمنی است.

ریشه بروز این بیماری های خود ایمنی در اکثر مواقع سوء مزاج است که مقصر آن خود شخص است. گاهی این سوء مزاج مادی است و به علت وجود اخلاط غیر طبیعی در بدن به وجود می آید یا بدون وجود این مواد است که سوء مزاج ساده است و به طور مثال به علت افزایش حرارت یا سردی در بدن به وجود می آید.

افرادی که گرم و خشک هستند مستعد تشکیل صفرای غیر طبیعی و آسیب به پانکراس و دیابت می شوند. افراد با مزاج سرد و خشک نیز مستعد سودای اضافه و غیر طبیعی هستند که می تواند باعث آسیب به بافت ها و بیماری آنها شود. همه این موارد می توانند سیستم ایمنی را علیه سلول تحریک کنند.

افراد با مزاج های رطوبتی (گرم و ترها و سرد و تر ها) می توانند دچار غلبه بلغم شوند. رطوبت اضافه در بدن که عامل چاقی در ایشان نیز هست منجر به تغییر ماهیت بافت ها می شود.

سلول هایی که مواد زائد در آنها تجمع پیدا کرده است و در اصطلاح طب سنتی دچار امتلا شده اند کار خود را بخوبی انجام نمی دهند و انسولین نمی تواند به خوبی روی این بافت ها اثر خود را بگذارد و قوه جاذبه، هاضمه (متابولیسم)، دافعه و ماسکه این سلول ها را مختل می کند.

در طب سنتی چهار قوه داریم:

• قوه جاذبه باعث جذب مواد مفید به سلول ها می شود،
• قوه ماسکه باعث حفظ مواد مفید در سلول می شود تا زودتر از موعد دفع نشوند،
• قوه هاضمه باعث هضم و سوخت و ساز و قابل مصرف شدن مواد در بدن می شود،
• و قوه دافعه باعث دفع مواد زائد از بدن می شود تا در سلول تجمع نکند و باعث تخریب و مرگ آن شود.

هر کدام از این چهار قوه دچار اختلال شوند بدن نمی تواند کار خود را به خوبی انجام دهد اختلال این قوا در لوزالمعده و بافت های چربی و عضلات باعث بروز دیابت نوع یک و یا دو می شوند.

دیابت در طب سنتی: علت بروز دیابت در افراد گرم مزاج از دیدگاه طب سنتی

در طب سنتی گفته می شود که سوء مزاج گرم در بروز دیابت شایع تر از سوء مزاج سرد است. در تجربیات، هر دو نوع دیده می شوند.

کسی که مزاج گرم دارد و ذاتا حرارت بدن و سوخت ساز بالاتری نسبت به دیگران دارد در صورت عدم رعایت اصول و تدابیر مزاجی مربوطه مانند قرار گرفتن زیاد در معرض هوای گرم، مصرف بیش از حد غذاهای گرم مزاج مانند ادویه جات، نداشتن خواب کافی، تحمل استرس بالا و عصبانیت بیش از حد، مستعد سوء مزاج گرم خواهد شد؛ یعنی بدن او و اعضای بدنش تحریک پذیر شده و این حرارت زائد به جسم و روح او آسیب می زند و این آسیب در جاهای مختلف بدن می تواند نمود پیدا کند. در این مورد اگر شخص به صورت ذاتی در غده لوزالمعده یا پانکراس خود ضعف داشته باشد حتما این سوء مزاج گرم به این عضو آسیب می زند و بیماری های ناشی از اختلال این عضو و اعضای نسبتا مشابه (سایر غدد) مانند دیابت یا تغییر برخی هورمون ها در او ظاهر می شوند.

شخص گرم مزاجی که تدابیر مربوطه را پیاده نکرده باشد ممکن است به علت وجود حرارت زائد در بدنش دچار آسیب در پانکراس شده، به علت تخریب سلول های بتای این عضو و کاهش یا عدم ترشح انسولین و به علت درست انجام نشدن سوخت و ساز در بدن دچار دیابت شود.

در طب سنتی از سوخت و ساز با واژه هضم یاد می شود. هضم سوم و هضم چهارم در مجاری و بافت ها صورت می گیرد.

سوء مزاج گرم باعث تولید خلط صفرا و یا اخلاط اصطلاحا سوخته (مواد تغییر ماهیت پیدا کرده) در بدن می شود. این یعنی مواد سالم در بدن به علت دریافت حرارت بیش از حد و غیرطبیعی دچار تغییر شکل شده و به گفته علم امروز آرایش مولکولی آنها بر هم می خورد که حکما از این اخلاط با واژه سوخته یاد می کنند. این مواد که می توانستند بدن را تغذیه کنند تبدیل به آلرژن ها و سموم می شوند و باعث بروز آسیب در سلول های مختلف بدن می شوند.

اگر سلول های بتای پانکراس توسط این اخلاط سوخته یا حمله خارج از کنترل سیستم ایمنی، دچار آسیب و تخریب شوند شخص دچار دیابت می شود.

بنابراین شخص گرم مزاج با مصرف بیش از حد گرمی ها و عدم رعایت تدابیر مربوطه مزاج خود باعث تولید صفرا و یا اخلاط غیر طبیعی خیلی گرم و اصطلاحا سوخته در بدن خود می شود که این اخلاط مانند سموم عمل کرده و سیستم ایمنی را تحریک می کند و شخص دچار دیابت خود ایمنی می شود .

صفرا غیر طبیعی داغ و سوزاننده و در صورت سوخته شدن نارنجی قرمز تیره یا سیاه است.

دیابت در طب سنتی: علت بروز دیابت در افراد سرد مزاج از دیدگاه طب سنتی

در سرد مزاجان نیز در صورت عدم رعایت اصول طب سنتی و تدابیر مربوط به سردی مانند عدم تحرک کافی و خواب بسیار زیاد خصوصا در نواحی سردسیر ممکن است شخص دچار سوء مزاج سرد شده و این سوء مزاج سرد می تواند روی بافت های بدن و همچینین اعضایی چون لوزالمعده تاثیر منفی بگذارد و باعث ایجاد دیابت شود.

عدم رعایت تدابیر مربوطه مزاج سرد خصوصا سرد و خشک  نیز می تواند موجب به وجود آمدن مقدار زیادی سودا خصوصا سودای غیر طبیعی در بدن شود.

سودا به تعبیر حکما ماده ای غلیظ، سنگین، رسوب دهنده، و سیاه است. سودای غیرطبیعی در بدن تبدیل به سموم، آلرژن ها و عامل محرک سیستم ایمنی می شود و با همان مکانیزم صفرا، که پیشتر توضیح داده شد، باعث ایجاد بیماری های خود ایمنی مانند دیابت خواهد شد.

دیابت در طب سنتی: تفاوت علائم دیابت در گرم مزاجان و سرد مزاجان

مزاج در ایجاد نوع دیابت بسیار نقش مهمی ایفا می کند. تشخیص مزاج شخص هم از حیث علت و هم از حیث پیشگیری و درمان بسیار مهم است.

تشنگی

در افراد با مزاج گرم تشنگی غالب تر است اما در هر دو مزاج دیده می شود چرا که با افزایش ادرار نیاز بدن به آب افزایش می یابد.

گرم مزاجان به علت حرارتشان تشنگی بیشتری حس می کنند و تشنگی شان با آب سرد رفع می شود اما تشنگی در سرد مزاجان با مصرف آب گرم و ولرم بهبود بهتری پیدا می کند چراکه باعث دفع و حل بهتر مواد سرد از معده می شود و تحریک تشنگی کمتر می شود.

رنگ ادرار

 طبیعتا رنگ و بوی ادرار در گرم مزاجان تند تر و غلیظ تر است اما سرد مزاجان ممکن است حجم ادرار بیشتری داشته باشند. ادرار سردمزاجان معمولا بی رنگ و شفاف است و بوی کمتری می دهد یا اصلا بو نمی دهد.

سوزش ادرار نیز در هر دو معمولا وجود ندارد اما احتمال بروز آن در گرم مزاجان بیشتر است.

نبض، دمای بدن

گرم مزاجان معمولا نبض سریع تر و قوی تری دارند.

در طب سنتی توصیف شده است که در دیابت سرد احساس سردی در پهلوها و کلیه ها بیشتر حس می شود ولی در گرم مزاج ها بیشتر گرمی و داغی در این نواحی محسوس است.

وزن

افرادی که دیابتشان به خوبی کنترل نشود دچار لاغری می شوند که در طب سنتی به آن خشکی مزاج گفته می شود. این علامت در گرام مزاجان نسبت به سرد مزاجان شایع تر است.

بنابراین در مواجهه با افراد مبتلا به دیابت با دو دسته از علائم رو برو می شویم دسته اول افراد گرم مزاجی که بر اثر دیابت دچار کاهش وزن شده اند و علائم حرارت در آنها مشهود است و دسته دوم سرد مزاجانی را می بینیم که سرد و تر هستند، دچار پف آلودگی، چاقی و ضعف هستند. ضعف در گرم مزاجان نیز اتفاق می افتد اما در سرد مزاجان بارزتر است و زودتر اتفاق می افتد.

دیابت در طب سنتی: درمان دیابت در طب سنتی

همیشه در بحث درمان در طب سنتی گفته می شود که اولین قدم تغییر سبک زندگیست. در درمان دیابت، هم در طب رایج و هم در طب سنتی این موضوع بسیار مورد تاکید می باشد.

در طب رایج شخصی که اخیرا دیابتش تشخیص داده شده و قند خیلی بالایی ندارند (مثلا زیر 120) نیز در ابتدا، به رعایت اصول سبک زندگی سالم مانند ورزش، تغییر رژیم غذایی و مصرف بیشتر پروتئین ها و مصرف کمتر کربوهیدرات  ها توصیه می شود.

در طب سنتی نیز همین سفارش ها انجام می گیرد اما این توصیه ها معمولا جامع تر و دربرگیرنده طیف وسیع تری از اصول سبک زندگی هستند چرا که یکی از نقاط قوت این طب، استوار بودن آن بر شش اصل ضروری حفظ سلامت است.

از دیدگاه طب سنتی ایرانی، سبک زندگی سالم که تمام بخش های زندگی شخص در شبانه روز را در برمی گیرد، بر شش اصل ضروری استوار است؛ به طوری که باید هر شش اصل، درست و بجا باشند تا شخص بتواند طعم سلامتی کامل را بچشد. این موارد شامل خوردنی ها و آشامیدنی ها، خصوصیات اقلیمی و محیطی و آب و هوا، فعالیت بدنی و استراحت، رخدادهای روانی، خواب و بیداری و پاکسازی بدن از مواد زائد می شود.

دیابت در طب سنتی: آب و هوا، محیط

آب و هوای سالم و متناسب با مزاج شخص به حفظ سلامت افراد مبتلا به دیابت کمک شایانی می کند. شخص مبتلا به دیابت گرم در مناطق گرمسیری دچار مشکلات بیشتری می شود و هوای گرم بر روند درمان او تاثیرات منفی می گذارد و باید در اقلیم های خنک تر زندگی کند. اگر مقدور نباشد باید شرایط دمایی و نور منزل و اتاق خود را طوری تنظیم کند که دچار مشکلات ناشی از حرارت بالا نشود.

سرد مزاجان برعکس گرم مزاجان باید در محیط های گرم تر و اقلیم های گرم تر زندگی کنند و خود را تا حد امکان در برابر سرما قرار ندهند.

دیابت در طب سنتی: خواب و بیداری

گرم مزاجان خصوصا گرم و خشک ها به طور کلی کم خواب تر از سایر مزاج ها هستند پس باید مراقب باشند که کیفیت و کمیت خواب آنها بر اثر سوء مزاج تغییری نکند چراکه کم خوابی، خصوصا خواب کمتر از 6 ساعت، در این افراد می تواند بسیار آسیب زننده باشد. کم خوابی با افزایش حرارت و افزایش خلط صفرا در این افراد باعث بروز آسیب بیشتر به پانکراس می شود.

افراد سرد و تر که معمولا به علت بلغم موجود در بدنشان دچار خواب آلودگی و سستی هستند در صورت خوابیدن بیش از حد مشکلاتشان بیشتر می شود. این افراد باید خواب خود را به گونه ای تنظیم کنند که ساعات کمتری بخوابند چرا که خواب زیاد باعث افزایش سردی و رطوبت در بدن آنها می شود. خواب ممتد به این افراد توصیه نمی شود. بهتر است در میانه خواب بیدار شده و بعد از مدتی دوباره بخوابند. خواب زیاد در این افراد باعث افزایش وزن و مقاومت به انسولین شده و کنترل قند در آنها سخت تر می شود.

دیابت در طب سنتی: استراحت و فعالیت بدنی

افراد با مزاج گرم خصوصا گرم و خشک ها نباید ورزش های سنگین و سرعتی، خصوصا در مکان های گرم و زیر آفتاب، انجام دهند. این ورزش ها حرارت آنها را افزایش می دهد، باعث خشک شدن مزاج و کاهش وزن، افزایش غلظت صفرا و افزایش اخلاط سوخته و در نتیجه آسیب بافتی و سلولی بیشتر و عدم کنترل قند در آنها می شود.

استراحت در گرم مزاجان باید بیشتر باشد، این در حالیست که گرم مزاجان معمولا کمتر به خود استراحت می دهند و بیشتر فعالیت بدنی می کنند.

از سویی دیگر افراد با مزاج سرد و تر می توانند از ورزش های سرعتی که حرارت بدن را بالا می برند بهره زیادی ببرند. همچنین تا حدی ورزش در آفتاب و در فضای گرم به آنها توصیه می شود.

کم فعالیتی و یا نداشتن فعالیت بدنی در این افراد به شدت مضر و آسیب زننده می باشد که باید اصلاح شود. سرد و ترها باید بیشتر فعال باشند.

دیابت در طب سنتی: اعراض نفسانی یا رخدادهای روانی

گرم مزاجان باید توجه کنند که کمتر عصبانی شوند چراکه عصبانیت باعث افزایش حرارت در این افراد می گردد. همچنین شادی و هیجان بیش از حد نیز با افزایش حرارت در بدن این افراد می تواند آسیب زننده باشد و به عدم کنترل قند خون می انجامد.

از طرف دیگر سرد مزاجان مستعد درونگرایی و افکار منفی و افسردگی هستند که باعث کاهش حرارت ذاتی بدن شده و باعث تولید غیر طبیعی سودا و رطوبت در بدن آنها می شود و به عدم کنترل قند خون می انجامد.

گرم مزاجان باید سکوت و آرمش روحی روانی را تمرین کنند، از رنگ ها و موسیقی های ملایم تر استفاده کنند، در معرض نور کمتری باشند، از عطرهای خنک استفاده کنند، از هیجانات، شادی و خشم افسار گسیخته پرهیز نمایند؛ اما در مقابل سرد مزاجان باید در موقعیت های شاد خود را قرار دهند و از تنهایی و شرایط ناراحت کننده پرهیز کنند، فیلم های غمگین نبینند، آهنگ غمگین گوش نکنند و عطر های سرد و خنک مصرف نکنند.

دیابت در طب سنتی: جذب و دفع بدن

طبق یک قاعده کلی هیچ یک از انسان ها با هر مزاجی نباید دچار یبوست باشند.

در گرم و خشک ها، خشکی مزاج باعث از دست دادن رطوبت های بدن و یبوست می شود و دفع در این افراد ممکن است دو یا سه روز یک بار اتفاق بیفتد.

در سردمزاجان مخصوصا سرد و ترها به علت تنبلی در روده ها و کم بودن حرکات آن ها به علت رطوبت و سردی موجود در بدن، یبوست اتفاق می افتد. بدیهیست که درمان یبوست در افراد با مزاج های مختلف متفاوت است. مصرف ملین های رو به خنک مانند آلو، برگه زردآلو، برگه هلو، آلو زرد و یا آلو بخارا برای گرم مزاجان توصیه می شود. گیاهان روبه خنک مانند گل پنیرک یا گل بنفشه که در آب هم دمای اتاق خیسانده شده باشند و صاف شده باشند نیز برای رفع یبوست در گرم مزاجان مفید است. همچنین گیاهان لعاب دار مانند گل ختمی که در آب جوشانده شده ولرم خیس شده و صاف شده باشد به درمان یبوست در افراد گرم مزاج کمک می کند. دانه های لعاب دار مانند اسفرزه تخم شربتی و تخم خرفه که در طب سنتی برای درمان دیابت نیز توصیه شده اند کمک به لینت مزاج در گرم مزاجان خواهد کرد.

در سرد مزاجان لینت بخش های رو به گرم باعث برطرف شدن یبوست می شوند. انجیر و گلابی که مزاج رو به گرمی دارند در این گروه به رفع یبوست کمک میکنند؛ همچنین برای افراد مبتلا به دیابت (خصوصا نوع سرد) به عنوان منبع تامین انرژی نیز توصیه می شوند که البته به علت شیرینی باید احتیاطات لازم نیز در نظر گرفته شود.

مصرف روغن بادام خوراکی و روغن زیتون برای رفع یبوست، هم برای گرم مزاجان و هم سرد مزاجان مناسب است.

خاکشیر خیسانده شده در آب ولرم نیز در درمان یبوست مفید خواهد بود.

یکی از درمان هایی که برای هر دو مزاج توصیه می شود روغن مالی شکم در جهت عقربه های ساعت می باشد.

یبوست باعث تجمع مواد و اخلاط زائد و سموم در بدن می شود که خود باعث آسیب بیشتر بافتی شده و کنترل کمتر قند خون را به دنبال خواهد داشت.

دیابت در طب سنتی: خوردنی ها و آشامیدنی ها

گرم مزاجان مبتلا به دیابت

گرم مزاجان باید در مصرف گرمیجات احتیاط کرده و گاهی برخی خوردنی های گرم را خصوصا در فصول گرم و اقلیم های گرم مصرف نکنند.

مصرف سوپ جو، آش جو، مالشعیر طبی، آبدوغ خیار، غذاهایی که با کدو سبز درست می شوند مانند خورشت کدو همراه با غوره، خیار، کاهو، خورشت های با طبع خنک مثل آلو اسفناج، خورشت انار که با رب انار یا آب و عصاره انار تهیه شده باشد، خورشت کرفس، کنگر و خصوصا ریواس که خنک است، گشنیز و سیب سبز و ترش برای افراد مبتلا به دیابت با مزاج گرم بسیار مفید است.

مصرف غوره در دیابت های گرم باعث کاهش قند خون نیز می شود. همچنین افزودن آب زرشک، آب لیمو تازه، و لیمو عمانی به عنوان چاشنی در غذا بسیار مفید است. عصاره یا رب میوه ها و خوراکی های ترش مثل انار، زرشک، غوره، و لیمو نیز به این گروه از مبتلایان به دیابت توصیه می شود.

تمرهندی ترش و ملس برای دیابتی های با مزاج گرم خصوصا زمانی که دچار یبوست هستند مفید است.

مصرف سماق  و همچنین سرکه برای گرم مزاجان توصیه شده است. توجه باید کرد که مصرف موارد فوق توسط سرد مزاجان دیابتی، می تواند به بدتر شدن وضعیت مریضی ایشان منجر شود.

مطلقا مصرف خوراکی هایی که مزاج گرم دارند مانند زیره یا دارچین برای کاهش قند خون در گرم مزاجان توصیه نمی شود. هرچند این خوراکی ها ممکن است به صورت بالقوه توانایی کاهش قند خون را داشته باشند اما در گرم مزاجان می تواند بیشتر از سود، ضرر داشته باشند.

شیر مزاج گرمی دارد ولی به علت رطوبت بالای موجود، برای گرم و خشک ها بسیار مناسب است.

سرد مزاجان مبتلا به دیابت

سرد مراجانی که مبتلا به دیابت هستند نیز باید از غذاهایی با مزاج سرد خصوصا در فصل سرما و اقلیم های سرد پرهیز کنند.

مصرف لبینات به صورت محدود و موردی برای سرد مزاجان منعی ندارند اما در حجم زیاد خصوصا در فصول و اقلیم های سرد برای این گروه مضر است.

مصرف شیر کامل که با کمی آب جوشیده باشد یا اصطلاحا پخته شده باشد (شیر را با یک لیوان آب انقدر بجوشاند تا آن میزان آب بخار شود) همراه با کمی زنجبیل و یا عسل به صورت ولرم در طول روز و نه شب، موردی ندارد.

سرد مزاجان نباید ترشیجات مصرف کنند چرا که باعث بروز ضعف می شود.

خوراکی های رو به گرمی، کنگر، کرفس، شنبلیله، خورشت ها و آش های غلیظ به طوریکه آب زیادی نداشته باشند، انجیر، سیب گلاب، خوراکی های انرژی زا مثل بادام و گردو، که در طب سنتی برای دیابت هم توصیه شده، در صورتی که حساسیت نداشته باشند برای این افراد مفید است.

مصرف دارچین و زیره برای کنترل قند سردمزاجان مفید است.

شوید مزاج گرمی دارد و هم برای لاغری و هم کاهش قند خون در افراد با مزاج سرد و تر مفید است.

مصرف سیر برای هر دو مزاج در حدی توصیه می شود اما برای گرم مزاجان در حد بسیار کم و برای سرد مزاجان در حجم کمی بیشتر توصیه شده است.

انتخاب نوشیدنی های مناسب برای سرد مزاجان خصوصا مبتلایان به دیابت سخت تر است چراکه نوشیدنی های ترش باعث بروز ضعف در این افراد می شود و مصرف نوشیدنی های شیرین که انرژی زا هستند برای مبتلایان به دیابت مضر است و دیابتی های سرد مزاج در مصرف این نوع خوراکی های دارای محدودیت هستند.

اما نوشیدنی هایی که با عسل یا استویا (شیرین کننده گیاهی) در حد بسیار کم شیرین شده باشند می توانند مناسب این گروه از بیماران باشد.

دیابت در طب سنتی: داروها و گیاهان توصیه شده برای درمان دیابت

مصرف نیلوفر، عناب، تخم هندوانه، گیاه و عرق کاسنی، عرق بید، عرق بیدمشک و یا دم کرده آنها برای گرم مزاجان مفید است.

ریوند، دارچین، زیره، دم کرده برگ گزنه، حرارت خوبی در بدن سرد مزاجان تولید میکنند. همچنین گیاهانی مثل بادرنجویه و گل گاو زبان در کنار تولید حرارت در بدن از لحاظ روحی نیز برای سردمزاجان مفید هستند و این افراد را از حالت خمودگی و درونگرایی بیرون می آورد.

مصرف کنجد و نارگیل، جویدن و گاهی قورت دادن کندر برای سرد مزاجان توصیه شده است.

مصرف ماء الجبن (آب پنیر طبی) نیز برای درمان دیابت توصیه می شود.

برای مزاج های گرم و خشک ماءلجبن ساده و یا ماءلجبن کاسنی توصیه می شود برای سرد مزاج ها ماء الجبن افتیمونی یا زنجبیلی مفید است.

دیابت در طب سنتی: اقدامات دستی، درمان های موضعی

استفاده از روغن های موضعی برای درمان مشکلاتی مانند تکرر ادرار در مبتلایان به دیابت مفید است.

تکرر ادرار در گرم مزاجان به علت تحریک پذیری مثانه به دلیل التهاب اعصاب منطقه اتفاق می افتد. مصرف موضعی روغن های خنک مثل بنفشه یا کدو روی پهلوها و یا پایین شکم ممکن است کمک کننده باشد.

در سرد مزاجان ماساژ روغن سیاه دانه، قُسط یا بادام تلخ روی موضع و گرم نگه داشتن پهلوها و ناحیه مثانه و کلیه با پارچه یا شال در دیابت سرد بسیار مورد توصیه است.

ماساژ برای هر دو دسته دیابتی ها خوب است. ماساژ بسته به شدت، میزان و سرعت و نیز روغن مورد استفاده، تاثیرات متفاوتی خواهد داشت.

کسانی که مزاج های گرم و گرم و خشک و دیابت ناشی از گرمی دارند باید ماساژهای ملایم دریافت کنند. استفاده از ابزار و پارچه های ملایم و روغن های خنک مانند روغن کدو یا بنفشه و یا بادام شیرین با زمان، شدت و سرعت کمتر تا حرارت بدن بالا نرود، توصیه می شود.

ماساژ در سرد مزاجان باید سریعتر باشد تا حرارت بدن را بالا ببرد. همچنین ماساژ در این گروه از افراد باید طولانی تر با شدت بیشتری باشد تا رطوبت های زائد را تحلیل ببرد که در این صورت باعث لاغری نیز می شود.

روغن بادام تلخ، کنجد، بابونه، و سیاه دانه برای ماساژ در سرد مزاجان توصیه می شود.

بادکش خصوصا در دیابت های سرد و سرد و تر که اضافه وزن دارند بسیار مفید است. بادکش لغزان گرم همراه با روغن های گرم روی بافت های چربی تاثیر بیشتری دارند.

به طور مثال ماساژ روغن سیاه دانه یا بادام تلخ روی ران ها، بازوها و شکم و سپس انجام بادکش لغزان گرم زیر نظر پزشک در این دسته از افراد به تدریج باعث تحلیل رفتن بافت های چربی و لاغری موضعی می شود و احتمالا پاسخ بافت ها به انسولین را بهبود می بخشد.

بادکشی که به هر دو مزاج توصیه می شود بادکش ناحیه پانکراس و لوزالمعده است که محل انجام آن باید توسط پزشک متخصص مشخص شود. ناحیه لوزالعده تقریبا بالا و چپ شکم یا ربع فوقانی و چپ شکم به سمت ناف واقع شده است. در گرم مزاجان بادکش سرد و ملایم و در سرد مزاجان بادکش گرم همراه با روغن های گفته شده باید انجام شود.

این بادکش با افزایش میزان خونرسانی به ناحیه پانکراس و رسیدن موثرتر اکسیژن و مواد غذایی به آن باعث تقویت عضو شده و از سوی دیگر، آلرژن ها و مواد زائد مثل صفرا یا سودای سوخته، که باعث ضعف عملکرد آن شده اند، را از عضو دور و دفع کرده و در نهایت، با تامین سلامت و عملکرد بهتر سلول های بتا، میزان ترشح انسولین بهبود پیدا می کند.

به تجربه دیده شده است افرادی که انسولین در بدن آنها کم ترشح می شود، خصوصا کودکان و افراد با دیابت نوع یک، بسیار از بادکش پانکراس در کنار انجام سایر تدابیر، نتیجه گرفته اند.

حجامت یا فصد خون معمولا در گرم مزاجان خصوصا گرم و ترها مورد توصیه است. فصد خون در گرم و ترها با کاهش غلبه دم به کاهش قند خون و امتلا کمک می کند. اما در گرم و خشک ها انجام فصد معمولا توصیه نمی شود و حجامت در حد گرفتن چند قطره خون کافیست. تشخیص و انجام این موارد صرفا با پزشک متبحر در حوزه طب سنتی است.

در سرد مزاجان اقدام به خون گیری نمی شود چرا که باعث  ضعف در این افراد شده درحالیکه برای درمان دیابت در این افراد باید قوای آنها تقویت شود به همین دلیل در میان اقدامات دستی تنها بادکش و ماساژ برای این گروه از بیماران کافیست.

دیابت در طب سنتی: درمان برخی از عوارض دیابت

جهت درمان و کاهش آسیبی که دیابت به کلیه ها می زند بهتر است موضع را گرم نگه داشت و از بادکش ناحیه کلیه ها بهره برد.

لاغری در دیابتی ها به خصوص در گرم و خشک ها با رعایت تدابیر مزاجی و اصول سبک زندگی و رژیم غذایی معمولا درمان می شود. به طور مثال مصرف غذاهای لعابدار همچون سوپ جو، سیرابی، کله پاچه، نخود آب و آبگوشت به این دسته از افراد کمک می کند تا وزن از دست رفته را جبران کنند.

با کنترل قند خون وضعیت بینایی و مشکلات به وجود آمده در شبکیه بهبود پیدا می کند اما بادکش ناحیه شقیقه و حجامت با نظر پزشک نیز کمک کننده است.

درصورتی که شخص دچار ضعف نباشد، زالو درمانی به بهبود بینایی کمک می کند اما این عمل باید حتما تحت نظر متخصص انجام شود.

گز گز و مور مور شدن انتهای پاها و گاهی زخم پای دیابتی با کنترل قند معمولا بهبود پیدا میکند اما گاهی با نظر پزشک زالو درمانی نیز به درمان این عارضه کمک می کند.

طب سنتی هم در استدلال چگونگی بروز دیابت و هم در چگونگی درمان دیابت به صورت اختصاصی و متناسب با مزاج می تواند بسیار کمک کننده باشد. قطعا و حتما شخص دیابتی نباید داروهای شیمیایی و خوراکی و تزریقی خود را قطع و یا به صورت سرخود کم کند.

شخص مبتلا به دیابت باید تدابیر طب سنتی را رعایت کرده و همزمان  قند خون خود را کنترل کند و اگر قند او در حال کاهش بود می تواند زیر نظر متخصص دوز داروهای خود را کاهش دهد.

بنابراین بهترین توصیه درمانی برای دیابت این است که شخص در کنار مصرف داروهای روال کنترل قند خون در طب رایج از تدابیر طب سنتی نیز بهره ببرد. مادامی که با تدابیر سبک زندگی طب سنتی و داروهای ساده ای که ذکر شد قند خون این افراد کنترل باشد می توان مصرف داروهای شیمایی را کم و یا حتی در مواردی قطع کرد.

به قلم دکتر سید مهدی میرغضنفری

تنظیم و تدوین مریم قره گزلو