چاقی و درمان آن از دیدگاه طب سنتی + ویدیو
چاقی و درمان آن از دیدگاه طب سنتی
این روزها تبلیغات زیادی مخصوصاً در فضای مجازی برای درمان چاقی و لاغری عرضه میشود. بسیاری از این تبلیغات به اسم طب سنتی یا ایرانی و حتی به صورت تضمینی (در چند هفته) ارائه میشوند که در بسیاری موارد نه تنها فرد لاغر نمی شود، بلكه مشكلات متعددی هم ممکن است ایجاد شوند.
بایستی توجه داشت كه طب سنتی هیچگاه یک نسخه عمومی به همه نمیدهد. به عبارتی یک دستور کلی برای لاغری و برای همه مزاجها صادر نمیشود (مثلا خوردن سرکه، عرق زیره یا دمنوشی خاص برای لاغری). بر اساس طب سنتی در مرحله اول بایستی مزاج افراد شناسایی شود، علت چاقی بررسی شود و سپس بر اساس اینها رژیم غذایی داده شود.
در طب سنتی ایران ملاك سالم بودن و عملكرد صحیح بدن میباشد و لاغری ملاک نیست. ممکن است فردی با وزن 60 كیلوگرم در بهترین وضعیت سلامتی باشد (همه عملكردها از قبیل فكری، گوارشی و قلب و غیره در بهترین وضعیت خود باشد) و این وضعیت برای فردی دیگر در وزن 80 كیلوگرم اتفاق افتد.
شاخصی به نام bmi وجود دارد که از تقسیم وزن بر مجذور قد به دست می آید. بر اساس تعریف، چنانچه این عدد بین 5/18 تا 25 باشد نرمال است، بیشتر از آن به سمت چاقی و كمتر از آن كاهش وزن می باشد. ولی این شاخص اشكالی دارد؛ بر اساس این شاخصه همه مردم باید در عدد 23-25 باشد، ممكن است فردی دارای bmi 30 باشد و فردی دیگر 18-17 و هر دو كاملاً سالم باشند.
بعضی افراد قد بلندی دارند و برای رسیدن به عدد نرمال باید وزن بگیرند. بعضی افراد هم قد كوتاهی دارند، حجیم هستند و برای رسیدن به عدد نرمال باید خیلی وزن كم كنند. درنتیجه عملكردهای بدنی هر دوی این افراد دچار اختلال می شود. منظور از عملكرد صحیح، نشاط درونی و جسمی و احساس سبكی است.
بر اساس دیدگاه طب سنتی، افرادی كه چاق هستند یا استعداد چاقی دارند، مزاج رطوبتی دارند و تری در آنها غالب می شود (افزایش انعطاف پذیری). در صورتی که افراد لاغر (که معمولا خشك و چروكیده اند) مزاجهای خشكی دارند. مانند تفاوت بین هلو و برگه هلو، که در هلوی تازه، تری غالب است ولی در برگه هلو خشكی غالب شده است.
بر اساس طب سنتی دو نوع چاقی وجود دارد: یك نوع آن گرم و تر (دموی) می باشند، یعنی حرارت و رطوبت دارند. از جمله نشانه این افراد داشتن بدن عضلانی (عضله پشت بازو داشتن) است. این افراد به گوشت، كله پاچه و كباب علاقه دارند و با مصرف اینها چاق می شوند.
گروه دیگر مزاج سرد و تر دارند (سرمایی اند) و بدنهای پفکی و متخلخل دارند که در خانمها شایعتر است. این افراد معمولا غبغب دارند، گوشتشان آویزان است و معمولا در ناحیه شکم و باسن چاق میشوند. چون این نواحی از قلب كه گرم است دور می باشند (حرارت مانع چاق شدن می شود).
رژیمهای تغذیهای معمول برای افراد دموی مفید است، چرا که در اكثر رژیمهای تغذیهای مرسوم، سالادجات و نوشیدنیها زیاد است که مزاج سردی دارند و برای كسانی كه مزاجهای گرم دارند مفید است. افراد دموی معمولا علاقهای به سالاد، سبزی و سوپ ندارند. اگر این فرد اختلال گوارشی و چربی بالا نداشته باشند، معمولا دچار چاقی بیمار گونه نمی شوند. در مقابل دمنوشهای مرسوم که معمولا مزاجی گرم دارند، مناسب این افراد نیست.
خیلی از دمنوشها كه حاوی زیره و زنیان هستند (مزاج گرم)، برای افراد با مزاج سرد و تر مناسب هستند. از طرفی رژیمهای تغذیه امروزی برای آنها مناسب نیست؛ چون سالادجات (به همراه آبلیمو یا سرکه) و نوشیدنیهای سرد باعث ضعیف شدن هضم، پایین آمدن متابولیسم و در نتیجه تجمع چربیها در بدن آنها میشود.
انرژی این افراد به مرور زمان کم شده، حتی نمیتوانند به خوبی ورزش کنند و پف میكنند. این افراد برای لاغر شدن بایستی غذاهای کم حجم و پر انرژی مانند مغز پسته، بادام، عسل، گوشت و كباب بخورند، چرا که پف و رطوبت زائد فرد از بین میبرد و هضم به خوبی انجام میشود. وقتی فرد میگوید كه من چیزی نمیخورم ولی چاق میشوم (فقط سالاد و آب می خورم)، به همین علت است.
در طب سنتی حذف یک وعده غذایی (ناهار یا شام) برای همه وجود ندارد، مگر در موارد خاص. بعضیها تصور میكنند كه شام را باید حذف كرد. در صورتیکه بر اثر حذف شام، معده چند ساعت خالی میماند. در طب سنتی توصیه شده است كه شام بخورید ولی كم، سبك و زودهنگام. بعضیها فکر میکنند كه بایستی دو وعده غذا بخورند. در حقیقت این قاعدهای کلی نیست و برای همه صدق نمیکند. چه بسا رژیم دو وعدهای در طول روز، باعث آسیب بیشتر به بدن شود و حتی چاقی و بیمارهای دیگری را به دنبال داشته باشد.
عواملی كه افراد را چاق میكند عبارتند از: عدم تحرك و خواب زیاد. خواب زیاد باعث افزایش رطوبت و رطوبت زیاد، خواب را زیاد میكند (خواب، خواب میآورد). این اتفاق مخصوصا در افراد با مزاج سرد اتفاق میافتد که رطوبت زیاد دارند، پف آلوده هستند، همیشه احساس خواب آلودگی دارند و آب از دهانشان میرود.
در بدن كسانی كه یبوست دارند (در نتیجه دفع خوبی ندارند) یا اختلال عادات ماهانه دارند، فضولات تجمع پیدا میکند که یكی از عوارض آن چاقی است.
دفع بیش از حد صفرا نیز میتواند باعث چاقی شود. صفرا مادهای گرم در بدن است كه چربی را منقطع میكند. اگر صفرا به مقدار زیاد از بدن دفع شود، مانند فردی كه ترشی زیاد میخورد، صفرا از بدن دفع می شود و شخص چاق میشود.
پرخوری و پرنوشی نیز باعث ضعف هضم میشود. كسانی كه هضم ضعیفی دارند چاق میشوند. چراکه این افراد معده ضعیفی دارند که نمیتواند بهترین غذاها را به خوبی هضم کند و در نتیجه انرژی ندارند. خوردن تری ها مثل ماست و دوغ نیز میتواند شخص را چاق كند. افراد با مزاج سرد، در صورتی که شبها کاهو بخورند یا زیاد آب بخورند، حتما چاق می شوند. استحمام طولانی با آب گرم نیز باعث جذب آب و چاقی میشود.
برای لاغر شدن پاكسازی لوله گوارش مهم است که برای این کار معمولاً از ملینها و مسهل ها استفاده میشود. ملینها، ذراتی را كه از قبل به لوله گوارش چسبیده، مانع گوارش هستند و یكی از عوارض آن پف آلودگی و ایجاد چاقی است را کنده و دفع میکنند.
یكی از ملینها شیر است که میتوانند چند روز شیر را به صورت ناشتا و هر روز چند لیوان مصرف كنند. بهتر است داخل آن از گیاهی به نام افتیمون استفاده كنند و ناشتا بخورند. سایر ملینها مانند گل سرخ، آلو، برگه زردآلو، روغن زیتون خوراكی و روغن كرچك نیز مفید هستند.
قدم بعدی اصلاح تغذیه است؛ بعضی غذاها چاق كننده نیستند كه اصطلاحا مزوره نامیده میشوند از قبیل آشهایی كه شامل سبزی، لپه، مقداری بال مرغ و گردن است. مورد بعدی که بایستی رعایت شود ورزش است. طناب زدن و شنا کردن مثالهایی از ورزشهای عمومی هستند که برای چاقیهای عمومی کاربرد دارند.
ورزشهای اختصاصی هم وجود دارند برای كسانی كه چاقی موضعی دارند؛ مثلا کسانی که شکم بزرگ دارند میتوانند پشت سر، بالاتنه، باسن، دستها و پاها را به دیوار بچسبانند و حركت شكم انجام دهند. این افراد همچنین میتوانند از محلولهای گیاهی مانند دم کرده بابونه و سداب، مخلوط سرکه و نمک یا مخلوطی از همه اینها به صورت موضعی استفاده کنند. این محلول باید به قسمتهایی که دارای چاقی موضعی است مالیده شود، روی آن سلفون کشیده شود و سپس به ورزش بپردازند.
تالیف: دکترسید مهدی میرغضنفری، پزشک، دکترای تخصصی (PhD) فیزیولوژی، معاون پژوهشی و مدير گروه طب سنتی دانشکده پزشکی و عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه علوم پزشکی ارتش، و پژوهشگر طب سنتی ایرانی
تدوین: راحله حسنی: دکترای تخصصی(PhD) سیستماتیک گیاهی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی
