آشنایی با انواع طب مکمل

انواع طب مکمل

امروزه مکاتب و یا روش طبی غیر از پزشکی رایج در دنیا وجود دارد. در ادامه این مقاله قصد داریم تا شما را با مشخصات و توانمندی های این روش ها در امر سلامت (پیشگیری یا درمان) آشنا کنیم.

تعداد انواع مکاتب طب مکمل، سنتی و روش های درمانی، کمکی یا جایگزین به بیش از 150 نوع می‌رسد که در اینجا به بعضی از مهم ترین و رایج ترین آنها، تنها اشاره‌ای می‌کنیم.

تذکر یک نکته نیز ضروری است که اغلب در طب مکمل و سنتی کلمات، اصطلاحات و مفاهیمی وجود دارد که قابل ترجمه به زبان علمی روز دنیا (یا عبارات غربی و انگلیسی) نیستند. گاهی نیز اصطلاحات ظاهراً مشابه هستند اما مفهوم آنها فرق می‌کند.

به عبارت دیگر هر مکتبی فرهنگ واژگان یا ترمینولوژی خاص خودش را دارد؛ بنابراین تطبیق یا ترجمه تحت‌اللفظی این اصطلاحات با کلمات موجود در پزشکی رایج نه تنها ضرورتی ندارد بلکه نباید انجام شود چرا که اصولاً روش فکری و دیدگاه ها و فلسفه وجودی این مکاتب با یکدیگر و یا پزشکی رایج متفاوت است.

بهمین دلیل روش تقسیم ‌بندی، اصول تشخیصی و نامگذاری بیماری ها نیز در اکثر این رویکردها با یکدیگر متفاوت است. آنچه که ضروری و مهم است تشخیص بیماری در هر مکتب، درمان درست و نتیجه مناسب می‌باشد.

طب مکمل: هومیوپاتی

روشی است که بر پایه تقویت توانایی سیستم خود درمانی و دفاعی بدن یا «نیروی حیات» عمل می‌کند.

برخلاف پزشکی رایج یا آلوپاتی که مبنای درمان را بر پایه سرکوب و تضاد با عامل بیماری زا می‌گذارد، درمان های هومیوپاتی شکل رقیق شده‌ای از مواد بیولوژیکی با منشاء ‌گیاهی، حیوانی یا معدنی است که در حالت عادی می‌توانند علایم مشابه بیماری را ایجاد کنند.

این روش، کم هزینه و فاقد سمیت دارویی است که می‌تواند هم در درمان بیماری های حاد و هم مزمن به کار رود اما بیشترین موفقیت را در درمان بیماری های مزمن داشته است.

هومیوپاتی روشی است که یک نگاه کل نگر داشته و هنگام درمان به طور همزمان تمام جنبه‌های جسمی، احساسی و روانی فرد را در نظر می‌گیرد. امروزه در مناطق زیادی از دنیا از جمله در ایران، این رشته شناخته شده و متخصصین مربوطه به فعالیت درمانی مشغولند.

طب مکمل: ماساژ درمانی

از قدیمی‌ترین و ساده‌ترین مراقبت های بهداشتی است که از هزاران سال قبل استفاده شده است. مصریان قدیم، یونانی ها، چینی‌ها و هندی‌ها در طب سنتی خود از ماساژ استفاده می‌کرده‌اند.

در طب سنتی ایران نیز اعمال دستی تحت عنوان «دَلْک» و «غمز» با قواعد و دستورات خاص خود به طور مفصل شرح شده و به کار می‌رفته است.

بسیاری از مکاتب ماساژ درمانی امروزی که اسم سایر کشورها را بدنبال خود یدک می کشند (ماساژ سوئدی و تایلندی و …) برگرفته از طب سنتی ایران هستند که دچار تغییرات و احیانا پیشرفت هایی شده اند. در طب نوین نیز تا حدودی اقدامات فیزیوتراپی شبیه ماساژ درمانی می‌باشد.

طب مکمل: کایروپراکتیک

در این روش، از تکنیک های خاصی جهت تشخیص و درمان اختلالات ستون مهره‌ها، مفاصل و عضلات استفاده می‌‌کنند. روش های مشابه  با اختلافات جزئی نیز وجود دارد. در هر حال متخصصین این رشته از فشارهای مستقیم به مهره‌های خاص در جهت رفع مشکلات مفصلی کمک می‌گیرند.

این روش ریشه در یونان باستان دارد اما به کارگیری مجدد آن توسط آمریکائیها (1895) و بعد از آن اروپائی ها باعث رواج آن در غرب شد. از علل گرایش مردم به این روش درمانی می‌توان شیوع بیماری های مفصلی را نام برد که پزشکی رایج در درمان آنها توفیق چندانی نداشته است.

طب مکمل: رفلکس (بازتاب) درمانی

این روش درمانی ریشه در مصر و چین باستان دارد که معتقد بودند دست ها و پاهای انسان آیینه بدن او هستند و نقاط خاص رفلکسی (بازتابی) در مناطقی از دست و پا (یا سایر بخش های بدن مثل سر و صورت) با ارگان ها، غدد و اعضاء بدن او ارتباط دارند و در صورت تحریک می‌توانند روی آن اعضای هدف تأثیر بگذارند.

بنابراین با توجه به اینکه طبق تشخیص طبیب بیماری مربوط به کدام عضو بدن باشد نقطه خاصی در دست و پا طی چند جلسه توسط دست یا ابزار خاص مورد تحریک قرار گرفته و نتایج تشخیصی و درمانی از آن بدست می آید.

طب مکمل: رایحه درمانی

در بسیاری از فرهنگ ها از «روغن های فرار» در جهت درمان، تسکین، احساس راحتی و تمدد اعصاب استفاده شده است. جهت استحصال و استخراج این روغن ها یا عطرها از روش های خاصی بهره می‌گرفته‌اند که ابن سینا، پزشک مشهور ایرانی بنیان گذار روش تقطیر امروزی بوده است.

هم در منابع دینی (احادیث طبی) و هم در متون طب ایرانی به استفاده از بوهای خوش یا مواد بودار برای رسیدن به فوائد و اثرات درمانی اشاره شده است. امروزه هم همه انسان ها در طول عمر خود مکرر تجربه کرده اند که با استشمام برخی رایحه ها دچار مشکل یا برعکس دارای احساس سلامت بهتر شده اند.

طب مکمل: یوگا

یوگا نوعی دستورات ذهنی و بدنی است که در اصل برای ایجاد آمادگی های جسمی و روحی استفاده می‌شده است. ریشه یوگا در سیستم طب سنتی هند یعنی آیوروودا می‌باشد که قدمتی حدود 5000 سال دارد.

در دنیای امروزی که علی‌رغم به دست آمدن وسایل راحتی جسمی، با کم توجهی به معنویات و الهیات، ناراحتی‌های روحی و روانی رو به افزایش گذاشته‌اند و استفاده از داروهای آرامبخش نیز با خطر مسمومیت یا اعتیاد روبروست، مکتبی مثل آیروودا و یوگا به انسان کمک می‌کند که با هماهنگ کردن جسم و روان عملکرد بهتری داشته، چگونگی پیشگیری از بیماری های روان تنی را بیاموزد و به علاوه روش زندگی توأم با سلامت روحی و بدون عوارض دارویی را فراگیرد.

البته وردها و ادعیه مطرح در یوگا مربوط به فرهنگ و ادیان هندی بوده و قطعا توسط مسلمانان قابل استفاده نمی باشد ولی اقدامات تمرکزی و ورزشی جسمانی یوگا مفید بوده و می توان از اذکار عالیه اسلامی نیز بهره وافر برد.

طب مکمل: طب سوزنی

این مکتب که جزئی از طب سنتی چین است از حدود 3500 سال قبل به درمان بیماری های مختلف پرداخته و با تعیین تعدادی نقطه در روی بدن (که عدد آن مورد اختلاف است ولی بالغ بر چند صد نقطه می شود)، معتقد است که با تحریک آن نقاط می‌توان در کار بدن توازن برقرار کرده و اختلالات را اصلاح کرد.

آنها سوزن های خود را تا عمق 25-4 میلی‌متر در بدن فرد فرو می‌کنند یا از روش های دیگر تحریکی مثل فشار یا اشعه یا الکتریسیته استفاده می کنند.

متخصصین طب سوزنی عقیده دارند که بدن انسان دارای یک شبکه با کانالهای متعدد انرژی یاJING LUO  می باشد که انرژی یا نیروی حیات درون آن گردش می‌کند.

به علت کاربردهای مختلف درمانی، عوارض جانبی کم، هزینه پایین و تأثیر سریع، این روش همچنان مرسوم مانده است و در حال حاضر، هم به عنوان یک روش درمانی اولیه و هم در کنار سایر روش های درمانی در ایران و جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طب مکمل: طب معنوی و دعا درمانی

«معنویت» عبارت از اعتقاد به خدا یا قدرت برتر است و با مفهوم مذهب به معنای یک سری اعتقادات خاص تفاوت دارد. در حقیقت مذهب زیر مجموعه‌ای از اعتقاد به معنویت و وجود مطلق است.

در طب معنوی تلاش می‌شود از طرق مختلفی قدرت دفاع بیمار و اعتماد به نفس او را افزوده و به کنار آمدن او با مشکلات و بیماری‌های مزمن کمک نمایند.

یکی از این راه ها دعا درمانی است که تقریباً در هر فرهنگی یافت می‌شود. دعا برقراری ارتباط با کمال مطلق است، هر چند ممکن است این کمال مطلق نام های مختلفی داشته باشد.

مردم می‌توانند در هر زمان و مکانی دعا کنند، به هیچ وسیله و هزینه‌ای هم نیاز ندارد. البته باید دانست دعا یک روش جایگزین نیست بلکه مکمل سایر درمان هاست و مبتلایان به بیماری های خطرناک نباید دعا را به عنوان خط اول درمان انتخاب کنند و درمان خود را به تأخیر بیندازند.

اکثر مردم معتقدند که دعا در بهبود آنها نقش دارد چنانکه یک مطالعه در سال 1996 در آمریکا نشان داد که 82 درصد مردم معتقد به تأثیر دعای خود شخص در بهبود بیماری، 73 درصد معتقد به تأثیر بیشتر درمان با دعای دیگران، 77 درصد معتقد به نقش خدا در درمان بیماری های صعب العلاج یا خطرناک و 64 درصد نیز معتقد بودند که در صورت درخواست و خواهش بیمار پرسنل درمانی نیز باید در دعا جهت بهبودی او مشارکت کنند.

جالب اینکه بررسی های مکرر و معتبر علمی نقش دعا در درمان بسیاری از ناراحتی‌های روحی و بیماری های مزمن مثل آرتریت روماتوئید و … را به اثبات رسانده است.

تعدادی از مطالعات در دانشگاه دوک نشان داد که ترکیب مشارکت فعال در یک جامعه مذهبی و دعای مکرر اثرات فوق‌العاده‌ای روی فشار خون دارد. در دانشگاه کالیفرنیا 393 بیمار قلبی را به دو دسته تقسیم کردند که یک گروه را عده‌ای دیگر دعا می‌کردند و نتیجه گرفتند که گروه مورد دعا مرگ و میر کمتر و نیاز به مداخلات پزشکی کمتر داشتند.

در یک مطالعه آینده‌نگر، دو سو کور با آزمون بالینی تصادفی (RCT) که نه بیماران و نه کادر درمانی دربارة مداخله و نحوة‌ آن اطلاعی نداشتند، تأثیر دعا بر موفقیت عمل بارورسازی درون رحمی (IVF) را بررسی کردند. جالب اینکه بیماران در بیمارستانی در شهر سؤول (کره) بستری بودند ولی از عده‌ای در آمریکا، کانادا و استرالیا خواسته شده بود برای یک گروه از‌‌ آنها دعا کنند. نتیجه «میزان حاملگی دو برابر و جایگزینی تخمک به میزان دو برابر» حیرت انگیز و از نظر‌ آماری کاملاً معنی‌دار بود.

طب مکمل: طب گیاهی

این مکتب تقریباً همان اصول تشخیصی و فیزیوپاتولوژیکی طب جدید را دارد و همان اصطلاحات را بکار می برد، فقط در درمان به جای داروهای شیمیایی از فراورده های طبیعی بهره می برد.

مثلاً در درمان اگزما از بابونه – که اثر برابر گلوکوکورتیکوئیدها دارد – یا برای سرفه از گیاهان خانوادهTIMUS VULGARIS (آویشن) استفاده می کند. فرآورده های گیاهی به عنوان مکمل یا دارو در بسیاری از فروشگاه های مربوط بدون نسخه قابل دستیابی و استفاده می باشد.

طب مکمل: عنبیه شناسی

یک مکتب بسیار جالب است که در آن مردمک هر یک از چشمها به بخش های فرضی تقسیم شده و هر بخش به یک عضو یا ارگان بدن نسبت داده می شود؛ بنابراین می توان با بررسی مردمک ها و تغییرات آنها به وضعیت اجزای بدن از نظر سلامت و بیماری آنها و یا پیشرفت و بهبودی بیماری پی برد؛ لذا دانستن این علم می تواند کمک تشخیصی بزرگی به پزشک کند.

طب مکمل: طب سنتی

بدلیل اهمیت و وسعت این موضوع، برای توضیح بیشتر پیرامون آن شما را به مطالعه مقالات دیگر موجود در سایت دعوت می نماییم.

در اینجا ذکر این نکته ضروری است که هیچ یک از مکاتب یا روش های طبی نمی تواند پاسخگوی تمامی مشکلات و بیماری های بشر باشد و همانطور که در سایر مقالات دیگر موجود در سایت تاکید شده است، در موارد زیادی لازم می شود چند مکتب طبی به کمک هم برای رفع مشکل بیمار اقدام نمایند.

البته هرچه مکتبی غنی تر، عقلانی تر، مبتنی تر بر تجربه صحیح و فراگیر تر باشد طبیعتاً می تواند استقلال بیشتری در حفظ سلامت و درمان بیماری داشته باشد که بهترین مصداق این مورد طب سنتی ایرانی می باشد.

باید نقاط قوت هر مکتبی را شناخت و فقط در همان موارد به آن مکتب مراجعه نمود که این از وظایف اصلی متخصصین و صاحب نظران هر مکتبی می باشد.

منابع:

میرغضنفری سید مهدی، بررسی میزان اثر ضد التهابی عصاره گیاه سداب (RUTA GRAVEOLENS L)  بر التهاب ایجادشده توسط فرمالین در پنجه پای موش صحرایی، پایان نامه دوره پزشکی عمومی، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، اسفند 1383

ناصری محسن، گروه تحقیقات طب سنتی ایران، آموزش مقدماتی طب سنتی ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی تهران، پاییز 84

جهت آشنایی خوانندگان محترم و استفادة محققین، بیان میزان اعتبار منابع این مقاله و در عین حال، رعایت امانتداری و اخلاق تألیف و تدوین، مراجع مورد استفاده توسط منابع این مقاله نیز در اینجا ارائه شده است:

KRAPP K. JACUELINE L.LONGE, EDITTORS, « THE GALE ENCYCLOPEDIA OF ALTERNATIVE MEDICINE ». GALEGROUP, USA 2001: VOL (3)1405-1408

2ZOLLMAN C, VICKERS A, « WHAT IS COMPLEMENTARY MEDICINE? ». BMJ 1999; 319:693-696

PETERS D., WOODHAM A. « INTEGRATED MEDICINE». DORLING KINDERSLEY, LONDON 2000: 6-10, 115-130

ELIOPOULOS C. « INTEGRATING CONVENTIONAL & ALTERNATIVE THERAPIES» MOSBY, USA 1999:321

« TRADITIONAL MEDICINE AND HEALTH CARE COVERAGE » WHO.GENEVA 1983

FREEMAN LYN W.,LAWIS G.FRANK, « COMPLEMENTARY AND ALTERNATIVE MEDICINE » MOSBY (USA) 2001: 473-480

KRAPP K. JACUELINE L.LONGE, EDITTORS, « THE GALE ENCYCLOPEDIA OF ALTERNATIVE MEDICINE ». GALE GROUP, USA 2001: VOL(3)1405-1408

ELIOPOULOS C. « INTEGRATING CONVENTIONAL & ALTERNATIVE THERAPIES» MOSBY, USA 1999:321CHAKY, WIRTH DP, LOBO RA, « DOES PRAYER INFLUENCE THE SUCCESS OF INVITRO FERTILIZATION-EMBRYO TRANSFER? REPORT OF MASKED, RANDOMIZED TRIAL