طب در اسلام: اهمیت پرهیز از پرخوری و فواید گرسنگی

طب در اسلام: اهمیت پرهیز از پرخوری و فواید گرسنگی

در این مقاله به بررسی برخی احادیث و روایات در مورد اهمیت پرهیز از پرخوری و خوردن غذاهای رنگارنگ خصوصا در یک وعده، فواید روزه داری و گرسنگی می پردازیم.

اهمیت پرهیز از پرخوری در حفظ سلامت

امام كاظم ‌(ع) در كتاب معروف و معتبر اصول كافی در مورد پرهیز از پرخوری می فرمایند: پرهیز آن نیست كه چیزی را به كلی وابگذاری و هیچ نخوری، بلكه پرهیز آن است كه از چیزی بخوری، اما كم بخوری. بنابراین یكی از معانی پرهیز كم خوردن است و نه اصلاً نخوردن!

از امام رضا‌ (ع) هم مشابه همین حدیث نقل شده است.

معصوم‌ (ع): آنچه را از زیانش آگاهی یافتی نخور و هوس خویش را بر آسایش بدن بر مگزین.

پیامبر اكرم‌(ص) در یک حدیث بسیار مهم و کلیدی در طب می فرمایند: معده خانه همه دردها و پرهیز ریشه همه درمان‌ها است.

در این حدیث، اهمیت گوارش، غذا و غذاخوردن مطرح شده است. اگر در طب سنتی یا هر مکتب طبی دیگری، پزشك نسخه خود را از پرهیز شروع كند امید بهبودی و شفا می‌رود چرا که جلوی ادامه ضرر و آسیب را که بر اثر مصرف خوردنی ها و نوشیدنی های مضر به شخص وارد می شود می گیرد،  اما اگرفقط به دارو بسنده شود، انتظار بهبودی  کامل نمی‌توان داشت.

بنابراین پرهیز ریشه همه درمان‌ها است. روایات دیگری نیز در همین خصوص از حضرت علی‌(ع) و امام صادق(ع) نقل شده است. در طب سنتی نیز پرهیز از اهمیت بالایی برخوردار است و شروع درمان با پرهیز می‌باشد.

در حدیث دیگری پیامبر اكرم(ص) فرموده‌اند: هر بدنی را به همان كه بدان خو می‌گیرد، عادت دهید. افراد معمولا به خوردن گروهی از غذاها عادت کرده و با مصرف آن ها احساس سلامت دارند. در این حدیث نیز به بحث عادت و اهمیت آن در  حفظ سلامتی اشاره شده است.

البته این به این معنی نیست که عادت های غلط یا عادت به خوردنی ها یا نوشیدنی های مضر نیز معتبرند و باید ادامه یابند بلکه باید آرام آرام و بدون این که به بدن فشار بیاید تصحیح شوند. در طب سنتی از عادت با عنوان مزاج ثانوی نام برده شده و این اهمیت آن را نشان می دهد.

حضرت علی‌(ع) می فرمایند: پرهیز مایه تندرستی بدن است، و در جای دیگری نیز می‌فرمایند: تندرستی جز با پرهیز به دست نمی‌آید.

از این احادیث استنباط می‌شود كه در صورت عدم پرهیز مناسب خودمان، حتما بیمار خواهیم شد و از طرف دیگر با پرهیز خوب، حتما به سلامتی نزدیك می‌شویم.  اینجا متذکر می شویم که با شناخت خصوصیات و مزاج  خوردنی ها (غذاها) و نوشیدنی ها و نیز مزاج خود است كه می‌توان پرهیز درست و کاملی داشت.

سایر احادیث در مورد اهمیت پرهیز از پرخوری

پیامبر اكرم (ص): مادر همه داروها كم‌خوری است.

حضرت علی (ع): كم‌خوری مانع بسیاری از بیماری‌های جسم می‌شود و هر كس در خوردن به كم بسنده كند، سلامتش بیشتر شده و اندیشه‌اش به سامان می‌رسد.

پیامبر اكرم‌(ص): كم‌خوری باعث شادابی چهره می‌شود.

بر اساس این احادیث عمده مشكلات و بیماری‌های جسمی و همچنین تا حدودی روانی، مستقیم یا غیر مستقیم به پرخوری و یا بدخوری مرتبط می‌شود، ولی پرهیز از پرخوری و کم خوری این مشكلات را در پی ندارد.

مردم عصر امروز اکثرا سیستم گوارش ضعیفی دارند و از یک طرف قوای هاضمه (هضم غذا)، جاذبه (جذب غذا) و دافعه (دفع مواد زائد حاصل از هضم) در خیلی از افراد ضعیف‌تر از  قدیم است، اما از طرف دیگر متاسفانه حجم و تنوع غذاها در یك وعده و همچنین بدخوری، امروزه خیلی بیشتر از  گذشته می‌باشد؛ پس دو  عامل منفی در  وضعیت تغذیه‌ای افراد وجود دارد که این امر باعث افزایش بروز بیماری‌ها شده است.

در حالی كه پرهیز از پرخوری و كم‌خوری این امكان را به بدن می‌دهد كه حتی اگر شخص ضعیف است و گوارش هاضمه ضعیفی دارد؛ بتواند غذا را هضم کرده و از آن مواد قابل استفاده سلول‌ها و انرژی تولید كند.

مانند ظرفی كه روی اجاق است و برای پخت، شعله خیلی كم در اختیار داریم مسلم است كه اگر حجم كمی از مواد غذایی خام را داخل ظرف بریزیم، احتمال پخت آن خیلی بیشتر از زمانی است كه حجم زیادی در آن  ریخته شود. پس تقریبا هیچ وقت از كم‌خوری آسیب نمی‌بینیم، مگر اینكه در این زمینه افراط شود و بدن به نیازهای اولیه خود نرسد و دچار ضعف شود.

احادیث در نكوهش خوردن غذاهای رنگارنگ

پیامبر اكرم (ص): كسانی از امت من پدید خواهند آمد كه در آسایش زاده می‌شوند و در آن تغذیه می‌گردند. همت آنان، گونه‌های خوراك و نوشاك است؛ بر مركب‌های گوناگون سوار می‌شوند و یكدیگر را [فقط] به زبان می‌ستایند. آنان بدهای امت من هستند.

در این احادیث، خوردن غذاهای رنگارنگ منع شده است كه یکی از تفاسیر آن ممکن است این باشد که در یك وعده، چند جور غذا خورده نشود. از دیدگاه طب سنتی استفاده از خوردنی ها و نوشیدنی های مختلف در یک وعده بسیار مضر و مختل کننده هضم و اخلاط تولید شده می باشد.

از جنبه معنوی هم شاید منظور این باشد که همت و توجه اصلی و اولویت ما نباید خوردن و نوشیدن باشد؛ زندگی را نباید بر این مبنا تنظیم  کرد. خوردن برای زنده و سالم ماندن و انجام تکالیف و بندگی خداست نه این که زندگی برای خوردن و لذت بردن از انواع رنگارنگ خوردنی ها و نوشیدنی ها باشد. این حدیث  در  عصر امروز  مصادیق فراوانی دارد و امید است که مورد توجه و رعایت قرار گیرد.

یكی دیگر از  مفاهیم حدیث ذكر شده  می تواند این باشد كه افزودنی‌های مختلف به غذا اضافه نشود و غذا خیلی اصطلاحا رنگارنگ نگردد. از دیدگاه طب سنتی نیز غذا هرچه ساده‌تر مصرف شود و طبیعی‌تر باشد، بهتر است؛ البته گاهی ادویه‌جات اضافه می‌شود كه مقدار آن در فصول مختلف و در غذاهای مختلف متفاوت است.

امروزه به دلیل تحریك اشتها، تنوع‌طلبی، تبلیغات و فروش و … غذاها به مقدار زیادی با رنگ‌ها، افزودنی‌ها و… تزئین می‌شوند. آراستن غذا پسندیده است، اما باید توجه شود كه از چه افزودنی‌هایی استفاده می‌شود. به كار بردن رب‌ها، سس‌ها و انواع مختلف ادویه و سبزیجات متضاد هم  در یك غذا خیلی مناسب نیست و بهتر است غذاها به صورت ساده مورد استفاده قرار گیرند.

حضرت علی (ع) در كتاب معتبر اصول كافی: هر كس در دل خود درخت علاقه به انواع غذاها را بكارد، میوه انواع بیماری‌ها را می‌چیند. در این حدیث هم از تنوع طلبی زیاد در غذاها منع شده است.

احادیث در مورد فواید گرسنگی كشیدن

پیامبر اكرم(ص): روزه بگیرید تا تندرست بمانید.

حضرت علی (ع): گرسنگی كشیدن، سودمندترین درمان است.

حضرت علی‌(ع): روزه یكی از دو طریق سلامت است.

حضرت علی (ع): گرسنگی و بیماری با هم در یك جا جمع نمی‌شوند.

امام هادی(ع): شب زنده‌داری، خواب را برای انسان شیرین‌تر و گرسنگی غذا را خوشمزه‌تر می‌كند.

این احادیث، یك  قاعده كلی و بسیار ارزشمند طبی را به دست ما می‌دهند: در كل گرسنگی  و کم خوری نسبی بهتر از پرخوری و سیری کامل دائمی می باشد و برای بدن فواید بیشتری دارد، مخصوصاً برای عصر ما كه اغلب افراد به مقدار زیادی غذا می‌خورند.

این یك باور غلط است كه مردم فكر می‌كنند اگر غذای فراوان و چندین بار در روز نخورند ضعف می‌كنند و مریض می شوند. احادیث و همچنین طب سنتی تأیید می‌كنند كه انسان اگر پرخوری نکرده و گاهی تا حدودی گرسنگی بكشد، از فواید بسیاری بهره‌مند می‌شود. البته باید توجه داشت كه مفهوم و تفسیر احادیث ذكر شده، این نیست كه فرد همواره گرسنگی بكشد و هیچ نخورد، بلكه باید كم خورد.

همچنین در حدیث دیگری از پیامبر نقل شده كه یكی از راه های سالم ماندن انسان این است که تا گرسنه نشده ایم اقدام به غذا خوردن نکنیم، غذا را خوب بجویم و حالیكه هنوز اشتها برای غذاخوردن داریم دست از غذا خوردن بکشیم.

حتی روزه‌داری هم حد و حساب دارد و این‌طور نیست كه در  ایام روزه‌داری مثل ماه مبارک رمضان، فرد هیچ غذایی نخورد، بلكه  توصیه و تاکید شده با حفظ اعتدال غذا در هنگام سحر و افطار میل  شود.

بنابراین گرسنگی كشیدن در صورت رعایت نمودن حد و حدود آن، خواص بسیاری برای انسان دارد و توصیه می‌شود افراد، گرسنگی كشیدن گاه‌گاهی را در برنامه خود داشته باشند یا آن را به عنوان یكی از آداب خود قرار دهند تا از فواید جسمانی و روحانی آن بهره‌مند شوند.