انواع روغن های خوراکی و موضعی از دیدگاه طب ستی ایرانی

انواع روغن های خوراکی و موضعی از دیدگاه طب ستی ایرانی

امروزه علم پزشکی رایج، این نکته را که حکمای طب سنتی، قرن ها قبل، در نوشته های طبی خود به آن تاکید کرده اند، دریافته است که برای سالم ماندن یا کمتر بیمار شدن، جلوگیری از ابتلا به بیماری های شدید و درمان موثرتر و سریع تر امراض، باید اصل را بر سبک زندگی (Life Style) سالم و صحیح گذاشت و نباید دارو و تجهیزات تکنولوژیک پزشکی را راه حل کافی دانست.

از دیدگاه طب سنتی ایرانی، سبک زندگی سالم که تمام بخش های زندگی شخص در شبانه روز را در برمی گیرد، بر این شش اصل ضروری استوار است؛ به طوری که باید هر شش اصل، درست و بجا باشند تا شخص بتواند طعم سلامتی کامل را بچشد. اگر یک یا تعدادی از این اصول دچار اختلال شوند، به همان میزان، سلامتی شخص افت کرده و احتمال بیمار شدن و شدت یافتن بیماری ها افزایش می یابد.

این شش اصل عبارتند از: محیط و هوا، خوردنی ها و نوشیدنی ها، فعالیت و استراحت بدنی (ورزش)، خواب و بیداری، رخدادهای روانی (استرس، غم) و نگهداری مواد لازم در بدن و دفع مواد زائد از آن.

از نظر عقلانی و طب سنتی، استفاده از دارو و روش های دستی (مثل بادکش، حجامت، ماساژ و …) در مرحله بعدی قرار دارند و صرفا زمانی دارای تاثیر خوب و ماندگار خواهند بود که بر سبک زندگی اصلاح شده سوار شوند.

با وجود اینکه رعایت همزمان هر شش اصل در حفظ سلامت موثرند اما زمانیکه از طب سنتی سخن میگوییم یکی از سوالات همیشگی مخاطبان این است که چه چیزهایی بخوریم یا نخوریم تا سالم بمانیم؟

روغن شاید یکی از اصلی ترین مواد مورد استفاده در آشپزی به شمار می رود و در خیلی از غذاها و یا سالادها استفاده می شود.

البته استفاده از روغن ها به غذاها محدود نمی شود و روغن ها استفاده های موضعی نیز دارند و می توان از آنها در درمان بیماری های مختلف و یا تعدیل مزاج بهره برد.

در این مقاله به بررسی انواع روغن های خوراکی، و موضعی و مضرات و فواید آنها از دیدگاه طب سنتی ایرانی میپردازیم.

انواع روغن ها برای پخت و پز

این روزها روغن های متنوعی در بازار برای پخت و پز موجودند از روغن های صنعتی و جامد گرفته تا روغن های گیاهی دست ساز مانند کنجد و زیتون و روغن های حیوانی مانند شحم گاو و دنبه و یا روغن کره گاوی که از شیر و ماست یا دوغ گاو به صورت کره گرفته شده است.

در مصرف انواع روغن ها باید به نکات مهمی از جمله مزاج این روغن ها، مزاج شخص مصرف کننده و فصل و… دقت کرد. به طور مثال افراد با مزاج های گرم و در فصول گرم و مناطق گرمسیری باید در مصرف روغن هایی که طبع گرمی دارند احتیاط کنند.

در کل، بافت چربی از دیدگاه طب سنتی ایرانی، مزاج سرد و تر دارد. البته میزان سردی و تری در چربی های مختلف بسته به خصوصیات آن ها (نسبت ترکیبات، میزان تراکم، موقعیت در بدن، رنگ و طعم و …) متفاوت است. دو واژه سمن و شحم برای توصیف بافت چربی بدن به کار می رود. منظور از سمن، دنبه است که به صورت مجزا در عقب بدن حیوان (سمت دم) تجمع کرده و سرد تر و سفید تر است. منظور از شحم، چربی لابلا و اطراف گوشت است که به جهت مجاورت با حرارت گوشت و تحرک آن، سردی و تری کمتری داشته و رنگ آن نیز تا حدی متمایل به زرد یا قهوه ای روشن می شود.

به همین ترتیب، چاقی های ناشی از افزایش چربی در طب سنتی دو دسته هستند: سمین و شحیم. در سمین، چاقی های شدید موضعی (معمولا شکم، پهلو، باسن) وجود دارند و در شحیم، افزایش بافت چربی در سراسر بدن و لابلا و اطراف عضلات رخ می دهد که چاقی عمومی است. بنابراین در چاقی سمین، میزان سردی و تری بدن بیشتر بوده و برای رفع آن، نیاز به تدابیر گرم و خشک (مخصوصا موضعی) قوی تری می باشد. اما در چاقی شحیم، باید نیم نگاهی به گرمی و تری داشت و در مصرف گرمیجات افراط ننمود.

روغن های حیوانی

بسیاری معتقدند که بهترین روغن های موجود روغن های حیوانی مانند روغن شحم گاوی هستند. اما آیا این موضوع در زندگی های امروزی نیز صدق میکند؟

در حدیثی از پیامبر خدا (ص) نقل شده که فرمودند: هرکس یک لقمه چرب شده به روغن حیوانی بخورد، به همان اندازه، بیماری از تن او فرو می ریزد. مشابه این حدیث، چندین حدیث در کتاب کافی از امام علی (ع)، امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) نیز نقل شده است.

نکته ای که در این احادیث نهفته است این که به طور تلویحی اشاره به مصرف محدود و همانند دارو برای روغن حیوانی دارند. نکته دیگر این که در قدیم میزان فعالیت بدنی بسیار بیشتر و سنگین تر از امروز بوده و مصرف این قبیل غذاهای سنگین و پر انرژی لازم و مفید بوده اما شامل بسیاری از انسان های عصر حاضر با فعالیت کم و مصرف زیاد انواع غذاها نمی شود و مضر خواهد بود.

روغن شَحم گاو

در اطراف قسمت های مختلف بدن حیواناتی همچون گاو و یا گوسفند چربی های خاصی شکل می گیرد که به آن ها «پیه» یا «پی» گفته می شود.

روغن شَحم گاو به روغن چربی (معمولا) اطراف قلوه‌گاه گاو اطلاق می‌گردد که روغن نسبتا لطیفی است و زود ذوب می‌شود (چون فشردگی و سردی آن به نسبت کمتر است).

برخی بر این باورند که در طب سنتی ایرانی خوردن روغن هایی که منشأ حیوانی دارند مثل روغن پیه، تأکید و سفارش شده و در میان پیه ‌ها، پیه ‌ی قلوه گاه چون از لطافت بیشتری برخوردار است همواره مطلوب تر است.

اما باید دانست که زندگی بی تحرک و ماشینی امروز باعث شده است که مصرف روغن های حیوانی مانند روغن شحم گاو که هضم نسبتا سخت تری دارند به هر شخصی با هر نوع معده و مزاجی توصیه نشود.

مصرف مداوم این روغن ها در افرادی که تحرک کمی دارند ممکن است به رسوب این روغن ها در عروق منجر شود و در دراز مدت باعث تصلب شرائین و سفت شدن عروق و در نهایت انواع سکته و مرگ ‌شود.

ورزشکاران و افرادی که کارهای سنگین انجام می دهند، قدرت هضم بالایی دارند و معده های ضعیفی ندارند می توانند از روغن های حیوانی که از پیه های حیواناتی مانند گاو تهیه شده است در حد متعادل استفاده کنند.

روغن دنبه و روغن شحم به شکل موضعی برای رفع خشکی پوست و مفصل و لذا کاهش درد ناشی از خشکی افراد لاغر با مزاج خشک و نیز سالمندان با مفاصل خشک و دردناک موثر است.

باید توجه داشت در صورت تمایل به مصرف این روغن ها باید از سلامت و خلوص آنها نیز مطمئن شد.

روغن کره گاوی

این نوع روغن حیوانی از شیر و ماست یا دوغ گاو به صورت کره گرفته می شود. با افزودن آب به ماستی که از شیر گاو به دست آمده و به دنبال عملیات مشکه زدن (سانتریفیوژ، حرکات منظم قوی شدید به شیوه سنتی در پوست بز یا به شیوه جدید توسط ماشین های چرخنده) و جدا شدن چربی، دوغ به دست می آید؛ اصطلاحاً به این نوع دوغ، دوغ «مشكه» می ‌گويند. بر اثر این تکان ها و چرخش سریع دوغ، چربی آن متمرکز و جدا شده که همان «کره گاو» است و اگر آن را به ملایمت ذوب کرده و رسوبات و کف آن جدا شود، مایع زرد و شفافی حاصل شده که همان روغن طبیعی گاو خواهد بود.

در واقع، وقتی شیر را به ماست و سپس، به دوغ تبدیل می کنند، بدنبال مشکه زدن دوغ، اجزای آن از هم جدا شده، فاز چربی آن را جمع آوری و فشرده می کنند که می شود کره دوغ (به شکل کروی و زردرنگ مایل به سفید) و فاز آبی و پروتئینی-املاحی آن می شود دوغ (اصطلاحا گفته می شود دوغ مشکه) که بسیار مرطب (رطوبت بخش)، سردی بخش و سبک بوده و مناسب رژیم لاغری در افراد گرم و تر؛ و نهایتا از تغلیظ همین دوغ، قره قروط که بسیار سرد و خشک و غنی از املاح مورد نیاز بدن است به دست می آید. در بسیاری مواقع نیز از همان ابتدا، چربی شیر را جدا کرده (سرشیر) و از آن، کره استحصال می کنند که چون مراحل ماست و دوغ شدن را نگذرانیده و کمتر حرارت دیده است، سنگین تر (هضم سخت تر)، چرب تر و دارای مزاج سرد تر می باشد.

بدنبال ذوب کردن هم کره سرشیر و هم کره دوغ، روغن به دست می آید اما با توضیحات فوق مشخص شد که روغن زرد حیوانی گرفته شده از کره دوغ، دارای حرارت و لطافت بیشتر است (مواد جامد سنگین وزن کره، در فرایند حرارت دهی و تهیه روغن، ته نشین و جدا می شوند که در برخی محلات به آن “بنتو” می گویند که غذایی بسیار مقوی و البته سنگین که فقط مناسب کشاورزان و چوپانان با فعالیت سخت می باشد) و لذا دارای خواص فراوان (مقوی بدن و اعضا) مخصوصا برای افراد لاغر و ضعیف با معده های کوچک و ضعیف بوده، بر روغن گرفته شده از کره سرشیر (زردی کمتر، سنگین تر و سخت هضم تر)، ارجحیت فراوان دارد. در واقع، افراد بیشتری در جامعه می توانند از روغن کره دوغ استفاده کنند ولی فقط اشخاص با فعالیت بدنی سنگین و معده های قوی مجاز به استفاده از کره سرشیر هستند.

باور غلطی كه در بین افراد وجود دارد این است كه چون كره گاو فرآورده طبیعی است، خوردن آن به هر میزان بلامانع است. در این مورد باید متذكر شویم كه روغن و كره حیوانی و دنبه دارای غذائیت و چاق كنندگی بالا و هضم سخت هستند و مصرف زیاد آنها بخصوص برای افرادی كه فعالیت بدنی ندارند (ورزش نمی‌كنند) مضر بوده، مشكلاتی نظیر گرفتگی عروق، انسداد مجاری (بعلت تجمع مواد زائد در بدن) و چاقی و… به دنبال خواهد داشت.

باید توجه داشت که افراد چاق و یا با مزاج گرم نباید در مصرف روغن های حیوانی زیاده روی کنند و یا اصلا نباید مصرف کنند؛ مادامی که دچار اضافه وزن و بالا بودن شاخصه های بیوشیمیایی خون از جمله چربی ها هستند و فعالیت بدنی هم ندارند. این روغن ها، در افراد سالم دارای فعالیت بدنی کافی، با میزان مصرف معتدل، باعث سلامتی و رشد بدن شده، به اکثر سلول های بدن رسیده و آن ها را تغذیه می نماید و مزاج اصلی شخص را هم تغییر نمی دهند.

مصرف این روغن ها بیشتر برای سرد مزاجان، افراد لاغر یا ضعیف یا کم خون، سالمندان، اطفال در حال رشد، خانم های باردار، بیماران خاص رنجور (سرطان، خودایمنی شدید) و ورزشکاران یا افراد با مشاغل سنگین بدنی مفید است. افراد چاق و گرم مزاج بی تحرک در حد کم و فقط برای رسیدن به خاصیتش می توانند از آن استفاده کنند. می توان یک قاشق غذا خوری از آن را به معادلش عسل یا شکرسرخ یا شیره انگور مخلوط و به عنوان صبحانه یا میان وعده استفاده کرد.

روغن های حیوانی دیگر (کوهان شتر، پیه بز، گوسفندی) معمولا بیشتر خاصیت دارویی داشته و به طور معمول به عنوان غذا مصرف نمی شوند. اصولا روغن برگرفته از چربی بدن هر حیوانی، از نظر مزاجی، به مزاج آن حیوان نزدیک تر است. بنابراین میزان سردی روغن بز از روغن گوسفند بیشتر اما رطوبتش کمتر است (گوشت گوسفند نسبت به بز، گرمی و تری بیشتری دارد). به این ترتیب، روغن بدست آمده از بدن شتر دارای سردی کمتر و تراکم و سختی هضم بسیار بیشتری خواهد بود که مصرف آن را برای بسیاری از مردم کم تحرک امروزی با گوارش های ضعیف، تقریبا ممنوع می نماید و اکثرا استفاده موضعی برای رفع خشکی و افزایش انعطاف پذیری پوست، مخاط و مفصل دارد.

روغن زیتون

نوع نارس زیتون، سبز تیره بوده مزاجش سرد و خشك است و بهترین روغن زیتون روغنی است كه ازاین نوع نارس گرفته باشند كه موافق وتقویت كننده معده است. اما زیتون رسیده مزاجش تقریبا گرم وتر (در حد خفیف و معتدل) است. گفته شده زیتون های سیاه، مزاج رو به گرم وخشك، باز هم در حد اعتدال و نه شدید، دارند؛ یعنی خیلی قوی نیستند كه مزاج افراد را تغییر دهند یا برای برخی مزاج ها بد باشند. از آنجایی که روغن های گیاهی هضم آسان تری دارند و مواد زائد کمتری بدنبال هضم ایجاد می کنند، معمولا مصرف این روغن ها به طور معمول و برای مردم امروز بیشتر توصیه می شود.

روغن زیتون به همراه آب گرم، ملین و مسهل خوبی است و می‌توان در موارد یبوست (شدید بعنوان مثال در مسافرت ها) یك قاشق مرباخوری تا غذاخوری از آن را در یك فنجان آب جوش ولرم شده ریخته و ناشتا میل و هر 8 ساعت تکرار کرد (می توان با كمی عسل آن را شیرین نمود). همچنین برای كسانی كه دچار مسمومیت غذایی شده‌اند خوردن روغن زیتون با آب گرم (البته در مقادیر بالاتر) مهار كننده سموم و شوینده و دفع كننده آنهاست.

از خواص روغن زیتون این است كه باعث افزایش توان وقدرت بدن، عضلات و توان جنسی شده؛ استخوان ها، موها، دندان ها و پوست را استحکام بخشیده، پالاینده گوارش و بدن بوده و رفع كننده هموروئید است.

مصرف این روغن در رژیم لاغری هم مناسب است. روغن زیتون مناسب برای تفت دادن و پخت و پز با حرارت ملایم است اما با شعله بالا و زمان طولانی با این روغن بهتر است آشپزی نشود.

روغن کنجد و ارده کنجد

روغن کنجد گرم و تر است و چاق کننده و رطوبت دهنده بدن می باشد.

برای به دست آوردن روغن کنجد از روش پرس سرد استفاده می‌شود؛ به این صورت که دانه‌های کنجد را درون دستگاه های روغنگیری ریخته و با تحت فشارقرار دادن دانه های کنجد سبب استخراج روغن می شود، یعنی با یک فرآیند مکانیکی، روغن کنجد از دانه‌ها جدا می‌شود.

این نوع روغن نیز برای پخت و پز مناسب است.

کنجد زود سیر می‌کند و ضد اشتها و گاهی تهوع آور نیز هست. افرادی که می‌خواهند برای لاغری از این ماده استفاده کنند یک یا نیم ساعت پیش از وعده غذایی از این روغن به میزان یک یا دو قاشق بخورند. اشتها کم می‌شود و غذای کمتری خواهند خورد.

برای خشکی صدا بسیار مفید است. برای کسانی که خواننده، قاری، معلم یا سخنران هستند خوب است در غذاها از روغن کنجد استفاده کنند. این روغن خون با کیفیت خوبی در بدن ایجاد می‌کند.

چاق کننده نیز هست و غذاییت آن زیاد است مخصوصا اگر پوست کنده شده باشد اثرغذایی آن بیشتر است. چرا که کنجد پوست کنده، جذب و هضم بهتری دارد.

ارده در واقع همان کنجد پوست گرفته و بو داده شده است که طی فرآیندی آسیاب شده و روغنی که از آن تهیه می شود روغن ارده است. این روغن چون حرارت دیده است، در واقع قدری پخته شده و حرارت آن و نیز هضم پذیری آن بیشتر شده است.

روغن ارده ی کنجد  نسبت به روغن کنجد تحمل حرارت بالاتری دارد و برای سرخ کردن مواد غذایی گزینه ی مناسب تری است.

روغنی که از کنجد پوست کنده ارده شده به طورمرحله بندی شده و سنتی تهیه می شود (روغن ارده)، از نظر مقدار کمتر اما بسیار پرخاصیت تر از روغن کنجد بدست آمده تحت فشار می باشد.

برای رفع سودای اضافه (ماده ای سنگین و تیره در بدن که از هضم غذا حاصل شده و در حد کم، برای بدن لازم است) بسیار مفید است. مخصوصا که در فصول سرد، سودا در بدن بیشتر تولید شده و تجمع می یابد. عوارض سودا شامل لک‌های پوستی، گرفتگی عضلات، مشکلات روحی و روانی و افسردگی، موی زائد است.

اگر کسی بدنبال مصرف آن دچار علائم گرمی شد، می‌تواند از آب لیمو یا لیموی تازه جهت اصلاح عوارض آن استفاده کند.

تفاوت روغن کنجد و ارده ی کنجد

روغن کنجد معمولا به صورت کُلد پرس (cold press) یا پرس سرد به دست می آید. روغن کنجد پرس سرد، به روغنی گفته می‌شود که از دانه کنجد، در اثر اعمال فشار در دمای پایین، بدون استفاده از حرارت و به وسیله دستگاه‌های استخراج مکانیکی (مانند پرس) تهیه می‌شود. هدف از انجام این روش، جداسازی ذرات معلق است. خالص‌سازی این مدل روغن، با روش‌هایی چون شست‌شو با آب، ته‌نشین شدن، صاف کردن و سانتریفیوژ کردن صورت می‌گیرد.

در روش کلد پرس در زمان کوتاهی حجم زیادی از روغن توسط دستگاه گرفته ی شود بنابراین به نظر می رسد آرایش مولکولی روغن ارده ی کنجد منظم تر از روغن کنجد پرس سرد است. همچنین مدتی بعد از استفاده از دستگاه روغن گیری به روش پرس سرد ممکن است دستگاه دچار فرسایش شده و مقداری از فلز آن وارد روغن نیز بشود.

حجم روغن به دست آمده به روش پرس سرد بیشتر از روغن ارده است اما به نظر می رسد طبق دستورات طب سنتی ایرانی در قدیم مصرف روغن ارده بیشتر از روغن کنجد توصیه می شده است. روغن ارده ی کنجد طی فرآیند طولانی تری تولید می شود و شاید بتوان گفت در مقایسه با روغن کنجد با کیفیت تر است و غذاییت بیشتری دارد.

نتیجه گیری: بهترین روغن برای پخت و پز چیست؟

انتخاب روغن مناسب نیز باید با توجه به مزاج شخص و روغن صورت بگیرد اما به طور کلی مصرف روغن های گیاهی شاید گزینه های بهتری برای همه ی افراد باشند اما برای سرخ کردن مواد غذایی در حرارت بسیار بالا مورد توصیه نمی باشند و در این موارد ناگزیر به مصرف روغن های مخصوص سرخ کردن هستید.

طبق قواعد طب سنتی روغن‌هایی با منشاء حیوانی، نسبت به روغن های گیاهی غلیظ تر هستند و هضم سخت تری دارند و با توجه به کاهش فعالیت فیزیکی در زندگی امروز و نبود تحرک کافی در افراد، کمتر توصیه می‌شوند.

به طور کلی برای حفظ سلامتی بهتر است مصرف سرخ کردنی ها را به حداقل برسانید.

برای طلایی کردن مواد غذایی می توان از مقدار کمی روغن و قرار دادن این مواد غذایی داخل فر یا تابه گریل استفاده کرد.

روغن های موضعی

در استفاده ی موضعی از روغن ها نیز باید مزاج روغن و شخص را در نظر بگیرید. برای جلوگیری از بروز حساسیت ها حتما قبل از مصرف مقداری از روغن را روی پوست خود امتحان کنید تا در صورت داشتن هر گونه حساسیت از عوارض بعدی جلوگیری کنید.

روغن نارگیل

روغن نارگیل دارای مزاج گرم و تر است. البته به صورت خوراکی برای تقویت و افزایش وزن نیز می توان از آن بهره برد. این روغن تغذیه کننده، رطوبت بخش و نرم کننده ی موضعی پوست و مو است و برای خشک مزاجان مفید است.

کسانی که پوست خشکی دارند می‌توانند از روغن نارگیل استفاده کنند. پس از شستشوی بدن در حمام و قبل از خروج، روغن مالی بدن با روغن نارگیل می تواند انجام شود که جذب خوبی دارد، موجب انعطاف، شادابی و خوش رنگی پوست شده، همچنین باعث حجم آوردن بدن در افراد لاغر می شود.

روغن نارگیل کلیه و کمر را نیز گرم می‌کند. عضلات کمر و نیز احشای داخل شکم و لگن (روده ها، کلیه ها، تخمدان و رحم )، بسیار مستعد سردی هستند و برخی کمر دردها و دل دردها نیز به همین دلیل است. مالیدن روغن نارگیل به ناحیه  و سپس بستن با شال برای رفع دردهای محل، بسیار مفید است. کسانی که مثانه آنها حالت سستی و سردی پیدا کرده (از علائم آن اینست که به دنبال عطسه یا سرفه، چند قطره ای ادرار بریزد و عدم کنترل ادرار داشته باشند) نیز از دستور فوق نفع می برند.

روغن بنفشه

روغن بنفشه طبع سرد و تری دارد. این روغن خواص آرام‌بخش و تسکین‌دهنده دارد که به داشتن خوابی آرام و باکیفیت در شب کمک می‌کند.

روغن بنفشه از بهترین روغن‌های موجود در طب سنتی است كه خواص بنفشه را دارد و ماندگاری آن طولانی است. چون طبع آن خنك است خواب‌آور می‌باشد. بنابراین برای افرادی كه به دلیل حرارت مزاج یا حرارت فصل و اقلیم دچار خشكی نسبی مغز و كم‌خوابی و بی‌خوابی می‌شوند، روغن بنفشه بسیار مفید است.

یك ساعت مانده به زمان خواب یك قطره روغن بنفشه در هر سوراخ بینی چكانده و ملایم ماساژ داده كه از طریق مخاط جذب می‌شود و اثراتش به مغز می‌رسد. همچنین می‌توان روی پیشانی، شقیقه‌ها، پشت گوش‌ها یا روی گونه‌ها ماساژ داد.

چکاندن روغن بنفشه در بینی آرامش بخش و خواب آور است. باعث كاهش بیش فعالی، القای خواب خوب ، كاهش اضطراب و بی قراری می شود و به رفع عدم تمركز ناشی از حرارت و خشكی کمک میکند.

اگر شخص مو ندارد و یا موهای خشك و كوتاهی دارد می‌تواند سر خود را با این روغن خوب ماساژ دهد. این كار باعث رطوبت بخشی موضعی به مغز و در نتیجه آرامش شخص و یك خواب خوب و عمیق و آرام مخصوصا در اطفال گرم مزاج یا بیش فعال می‌شود. بنابراین برای فكر و خیال و مالیخولیا نیز می‌تواند مفید باشد. (البته مالیخولیا‌های ناشی از گرمی و خشكی مغزو مزاج).

چون مزاج مغز نیز سرد و تر است بنابراین روغن بنفشه باعث تقویت مغز نیز می‌شود. مالیدن روغن بنفشه به سر و صورت برای كاهش درد و التهابات چشم كه ناشی از گرمی است نیز مفید است. این گیاه برای آبریزش بینی یا خلط ته حلقی که همراه با داغی و سوزش محل باشند نیز مفید است.

همچنین برای بهبود سردردهای ناشی از گرمی نیز مفید است. یكی از مشكلات شایع امروزه سردرد است كه بخش عمده‌ی سردردها نیز به دلیل گرمی زیاد مغز یا خشك شدن نسبی مغز به خاطر سبك زندگی امروزی می‌باشد (استرس‌های زیاد فردی، دیر خوابیدن، كم بودن خواب شب، مصرف زیاد گرمی‌ها و مواد غذایی تند و طعم دهنده). هم بوییدن بنفشه و روغن بنفشه برای بهبود موارد بالا مفید است و هم در بینی چكاندن و بر سر مالیدن آن.

مصرف روغن بنفشه به صورت موضعی رطوبت بخش، خنك كننده، نرم كننده، كاهش التهاب حاد موضعی است.

روغن زنجبیل

مزاج این روغن گرم و خشك است. روغن زنجبیل گرم كننده و ضد درد و ضد التهاب موضعی، مفید گوارش و مفاصل است.

برای تولید روغن زنجبیل، زنجبیل قطعه قطعه شده را مدتی در روغن پایه‌ای (مثل روغن کنجد) اصطلاحا می‌خوابانند (به صورت معلق) و چند بار زنجبیل را تعویض می کنند تا مواد آن وارد روغن پایه شود. این روغن را می‌توان روی معده و روده‌ها ماساژ داد تا هم هضم را بهبود ببخشد و هم بادهای بدن را تحلیل برده و دفع کند.

زنجبیل هم ادرارآور و هم قاعده آوراست (اصطلاحا می‌گویند مدر بول و مدر حیض است.) بنابراین افرادی که حس می‌کنند ادرار آن‌ها خوب دفع نمی‌شود، مخصوصا در آن دسته که علت آن، ضعف و سستی مثانه است ناشی از رطوبت است، بسیار از مالیدن زنجبیل روی شکم و پهلوها نفع می‌برند.

ایشان می‌توانند روغن زنجبیل را در ناحیه لگن و پایین شکم و اطراف آلت بمالند. همچنین زنانی که به دلیل ضعف قوا و یا سردی مزاج، عادت ماهانه آنها به تاخیر می‌افتد نیز می‌توانند از زنجبیل بهره فراوان ببرند. ایشان می توانند از چند روز مانده به آغاز پریود، از زنجبیل استفاده کنند و روز اول پریود که دردها شروع می‌شوند می‌توانند روغن آن را به ناحیه زیر شکم بمالند و یا می‌توانند در محلول دم کرده زنجبیل بنشینند چرا که بازکننده است.

افرادی که باردار هستند باید احتیاط کرده، کمتر از این روغن استفاده کنند.

روغن زیتون

در سوختگی های سطحی كه بطور روزمره ممكن است اتفاق بیفتد مالیدن روغن زیتون روی محل سوختگی مانع تاول زدن می شود وعلت آن این است كه هم نرم كننده و هم جمع كننده است.

اگر روغن زیتون را با آرد جو مخلوط و به عنوان ضماد به شكم ببندند، بصورت موضعی اثر كرده  و به بهبود اسهال های مزمن کمک می کند.

روغن کنجد

مالیدن روغن کنجد به مفاصل دردناک سرد بلغمی مخصوصا در صبحگاهان فصول و اقالیم سرد، بسیار به بهبود درد و تورم مفصل (مچ، زانو، فقرات…) کمک می کند.

روغن آن، برای از بین بردن ترک‌های پوستی و خشکی پوست نیز قابل استفاده است.

داروسازان و اطبا، گیاه “مورد”(نوعی گیاه دارویی) را در روغن کنجد می‌جوشانند که محصول حاصله، بسیار برای تقویت ریشه مو مفید است.

مالیدن روغن کنجد روی ورم‌های قدیمی پوستی، خون مردگی‌های قدیمی و توده‌های چربی زیرپوستی کمک به رفع آنها می‌کند.

روغن بادام تلخ

این روغن برای خوردن مناسب نیست زیرا دارای سمومی است كه مضرند. اما مصرف آن بصورت موضعی (روغن آن) فواید زیادی دارد.اصولا طعم ها دارای مزاج مشخصی هستند و طعم تلخ مزاج گرم دارد از این رو بادام تلخ هم مزاج گرم وخشك داشته و حرارت بالایی دارد.

بنابراین ماساژ روغن بادام تلخ به عضلات و مفاصل مخصوصا در افراد سرد مزاج که دچار اسپاسم و درد عضلانی و یا تورم و درد مفصل (مخصوصا صبحگاهی) هستند بسیار توصیه می شود. ماساژ این روغن روی شکم و معده برای تقویت معده و روده های سرد و نفاخ یا یبوست ناشی از کم تحرکی روده ها بسیار مفید خواهد بود.

روغن بادام شیرین

روغن بادام شیرین همانند بادام كه برای اكثر افراد عارضه ایجاد نمی كند، مطابق طبع بوده وبرای اغلب افراد مفید است. می توان گفت كه شایع ترین روغن مورد استفاده در طب سنتی است. به دو صورت خوراكی وموضعی كاربرد دارد.

حرارت زیادی نداشته و با اغلب پوست ها سازگار است. رطوبت بخش بسیار خوبی است و از آن جایی كه بدن ما به رطوبت كافی نیاز دارد در مواقعی نظیر روزه داری، ورزش، استرس ها، كم خوابی وبی خوابی و فصول گرم سال كه پوست ومخاط رو به خشكی می رود یكی از بهترین راه های كاهش خشكی، مصرف خوراكی روغن بادام شیرین حدود یك الی سه قاشق غذاخوری در روز است.

همچنین در مواردی نظیر یبوست یا افرادی كه دچار التهاب یا خونریزی دستگاه گوارشی هستند یا زخم مقعد (شقاق) دارند، مصرف آن هر هشت ساعت یك قاشق غذاخوری (نیم ساعت بعد از غذا) توصیه می شود.

در ایام بارداری كه نمی توان از ملین های قوی استفاده نمود و یبوست نیز در این دوران شایع است کاربرد فراوانی دارد.

برای رفع خشکی مخاط (مخصوصا سرد مزاجان) می توان دو تا سه بار در روز یك قطره روغن را در هریك از سوراخ های بینی چكاند. در برخی موارد گرفتگی بینی یا خون دماغ هم این تجویز موثر است.

یكی از اعمالی كه امروزه زیر نظر پزشك انجام می گیرد حقنه (تنقیه) است كه در طب سنتی  نیز سابقه دارد. طی این عمل داروی خاصی مستقیما به روده وارد می شود تا از طریق آن جذب شود یا جهت پاكسازی روده و یبوست های بسیار مزمن وشدید به كار می رود كه در این عمل نیز روغن بادام (بخشی از مایعی که وارد روده می شود) كاربرد دارد.

این روغن بصورت موضعی برای پوستهای خشك، بیماری پسوریازیس(صدف)، اگزما، خشكی مفاصل، درد مفاصل بصورت موضعی همراه با ماساژ نواحی مزبور بسیار نافع است.

به قلم دکتر سید مهدی میرغضنفری

تدوین و تنظیم: مریم قره گزلو