تدابیر روزه داری از دیدگاه طب سنتی

تدابیر روزه داری در ماه رمضان از دیدگاه طب سنتی

روزه‌ داری یك نوع بسیار مفید پرهیز است كه در راستای حدیث پیامبر اکرم که می فرمایند «معده، خانه همه بیماری‌ها و پرهیز، سر منشأ همه درمان هاست» می باشد.

روزه یک تمرین بزرگ و مهم برای پرهیز است. خداوند عالم که ما را خلق کرده است، صلاح ما را در این می داند که در برخی از روزهای سال، باید غذای خود را کم کنیم. در دین های متخلف نیز این موضوع به نوعی وجود دارد.

حتی شاید در مکاتبی که الهی هم نیستند، برای رسیدن به اثراتی، نوعی از کم  خوردن و کم نوشیدن وجود دارد. روزه داری به روشی که در شریعت اسلامی آمده است، بهترین الگوی سالم شدن بدن است، پزشکی که نسخه بیمار را با پرهیز دادن شروع نکند، کار غیر علمی کرده است.

در واقع اگر شخصی بیمار است یا اختلال مزاج دارد، باید اول پرهیز داشته باشد. پرهیز به عبارتی جلوی مشکل را گرفتن است. به عنوان مثال کسی که مزاج گرم دارد، باید  اول از گرمی جات پرهیز کند و سپس خنکی جات مصرف کند که به دنبال آن سلامتی حاصل می شود.

 پرهیز نیز كاری دشوار است، زیرا فرد به غذاها و نوشیدنی‌های خاصی علاقه یا عادت دارد، اما پزشك به دلایلی مصرف آن را برای  مدتی کوتاه یا طولانی منع می‌كند. روزه داری غیر از فواید معنوی، تمرینی برای یك اصل مهم طبی هم می‌باشد.

چرا روزه بگیریم؟

روزه داری یک تدبیر درمانی است و بیش از هر داروی ضد چاقی،‌ چربی‌سوز و… موجب دفع رطوبت‌های زائد بدن، کاهش وزن و سایز، و معتدل ‌شدن مزاج بدن می‌شود. نشانه‌های این اعتدال را می‌توان به‌ صورت کاهش سنگینی و لختی بدن و بازگشت به سلامتی مشاهده کرد.

روزه داری رطوبت های بدن را كم می كند و حرارت های بدن را شفاف تر می كند و به عبارت دیگر می توان گفت كه حرارت را افزایش می دهد. روزه مزاج انسان را به سمت گرمی و خشكی می برد بنابر این مزاجهای تر و به ویژه مزاج سرد و تر بیشترین بهره جسمی را از روزه می برند.

روزه داری روند پیری را کند می کند

روزه داری، آب، رطوبت ها و چربی های بدن را کاهش می دهد. در برخی مقالات آمده که ممکن است در اوایل ماه مبارک رمضان، مقداری قند کم شود ولی بعد از مدتی به حالت عادی خود می رسد، چرا که بدن از مناطق دیگر جبران می کند.

تحقیقی که روی حیوانات انجام شده نشان می دهد که اگر به آنها گرسنگی بدهند، دیابت کمتر اتفاق می افتد و اثرگذاری انسولین بیشتر می شود. جالب است بدانیم که روزه، فرآیند پیری را کند می کند، کسانی که روزه داری صحیح داشته باشند، دیرتر پیر شده و طول عمر بیشتری دارند.

پاکسازی بدن با روزه

زمانی که معده خالی است، ضمن این که داخل معده و گوارش پاکسازی می شود، بعد از گذشت مدتی، خلاء به وجود آمده در معده باعث می شود که مواد از سایر قسمت های بدن به معده و گوارش جذب شوند که هضم و استفاده  یا دفع می شوند که مکانیسم زیبایی است.

به عبارتی زمانی که معده و گوارش از همه جا فراخوان می کنند و همه مواد تجمع یافته، ذخیره و ژله شده که فرد را چاق و خمود  کرده است را جمع آوری و مصرف می کند، همه اعضاء بدن پاکسازی می شود. این پاکسازی به خصوص در اعضاء مهم بدن اتفاق می افتد.

موادی که در مغز تجمیع یافته اند، با روزه داری به سمت پایین کشیده شده وهضم یا جذب یا دفع می شوند. همچنین این اتفاق در کبد نیز می افتد و روزه یکی از بهترین راه های برطرف شدن کبد چرب است. روزه داری همچنین قلب و عروق را پاکسازی می کند.

خلط های دم و بلغم بیشترین اخلاط بدن است، علت چاقی همین دو خلط هستند که این دو، در روزه داری مصرف شده و به حالت عادی وطبیعی خود در می آیند. اکثر مردم دچار تجمعاتی از این دو خلط در بدن هستند. این اثر به مقدار کمتر روی اخلاط سودا و صفرا نیز  ایجاد می  شود.

امروزه ریشه بسیاری از مشكلات مردم، تجمع مواد زائد در بدن می‌باشد. روزه داری باعث از بین رفتن تدریجی رطوبت‌های زائد و مصرف مواد اضافه بدن می‌شود و منجر به این می شود که مواد زائد  نیز آماده دفع ‌گردند.

در واقع، یكی از فلسفه‌های طبی امساك (روزه)،  حذف مواد اضافه بدن است كه عامل چاقی و سنگینی بدن ( که در طب به آن امتلاء و پرشدگی بدن می گویند)  می باشند. بر این اساس روزه فرد را کم اشتها و لاغر و معده اش را کوچک می کند و از پف‌آلودگی و التهابات بدنی می کاهد.

امروزه بسیاری از افراد، فعالیت بدنی مناسبی ندارند و در نتیجه تناسبی بین ورودی، مصرف و خروجی مواد غذایی وجود نخواهد داشت. در واقع خوردن غذا باید متناسب با فعالیت بدنی باشد مثلا اگر فعالیت بدنی ما کم است از خوردنی‌هایی استفاده شود كه غذائیت كمی نیز دارند. روزه باعث می‌شود بدن این مواد اضافی را مصرف نماید.

به دنبال مصرف خوردنی ها و انجام عملیات هضم روی آن ها، غیر از آزاد شدن انرژی و قوای لازم برای انجام اعمال بدن، مواد زائد هم ایجاد شده که باید به طور مرتب و صحیح از بدن دفع شوند اما در بسیاری از موارد دیده می شود که این عمل به درستی صورت نمی پذیرد.

در روزه داری، بدن این فرصت را پیدا می‌كند كه به دفع مواد زائد (مواد بد و سمی) كه در بدن تجمع یافته‌اند بپردازد، زیرا از آنجا كه در طی روزه داری فرد غذا نمی‌خورد، مقدار زیادی از انرژی و توان مدیریتی بدن ذخیره شده و صرف كارهای دیگر بدن می‌شود.

پیشواز، آماده سازی بدن برای روزه داری

پیشواز رفتن در امر روزه داری که از مستحبات است از نظر طبی نیز کار خوبی است. عموما در مستحبات می توان حکمت های بدنی هم پیدا کرد. پیشواز رفتن باعث می شود که بدن انسان برای روزه داری یک ماهه آماده شود.

روزه داری برای جوانان و نوجوانان

کسانی که روزه بر آنها واجب شده و به سن تکلیف می رسند، دچار تغییرات هورمونی و مسائل جنسی می شوند که روزه در کنترل و مهار آن نقش موثری دارد و باعث خویشتن داری می شود.

ذکر این نکته ضروری است که در بازه زمانی ۲۰ تا ۳۰ سال حرارت بدن، بسیار زیاد  است و روزه داری باعث می شود که حرارت بدن بیشتر افزایش یاید.

در حال حاضر که هوا گرم بوده و روزها بلند است باید والدین دقت کنند، زمینه ای پیش نیاید که فرزندانشان از روزه گرفتن زده شده یا مریض شوند و از لحاظ روحی و جسمی نتوانند امسال یا سال های بعد روزه بگیرند.

نکاتی در مورد روزه داری

اگر تدابیری قبل از این ماه داشتیم، باید همان تدابیر را در ماه مبارک نیز اجرا کنیم.

در روزه داری، به دلیل كاهش رطوبت‌های بدن، بدن به سمت خشكی نسبی هم پیش می‌رود و اصطلاحاً مزاج به سمت خشكی پیش می‌رود و بنابراین برخی افراد دچار خشكی پوست، یبوست و. . . می‌شوند.

همچنین به دلیل بلند بودن روزها و زیادی گرمای هوا، حرارت بدن افزایش می‌یابد كه یكی از دلایل آن هم كاهش رطوبت‌های بدن است. به عبارت دیگر در هنگام روزه داری، بدن استعداد افزایش حرارت و خشك شدن را پیدا می‌كند.

همین اتفاق برای معده هم  رخ می دهد و در روزه داری، رطوبت‌های زائد و اضافه آن از بین  رفته، مخاطات کمی خشک شده و حرارت آن نیز افزایش می‌یابد.

بنابراین روزه، مقداری از طبع مزاجی افراد را تغییر می‌دهد و به سمت گرمی و خشکی می‌برد اما رعایت تدابیر مزاجی در ماه رمضان با ماه‌های دیگر هیچ تفاوتی ندارد و هر فرد باید مزاج خود را بشناسد و در هر فصل متناسب و متعادل با آن رفتار کند.

افطار و سحر نوعی تمرین است تا پس از ماه رمضان، زمان های مناسب غذا خوردن رعایت شود؛ به عنوان مثال هنگام غروب کم کم به فکر شام باشیم و صبح زود را برای صبحانه خوردن انتخاب کنیم.

در ماه مبارک رمضان به علت این که سیستم گوارش در طی روز، تقریبا در حال استراحت است، شاید بتوان گفت که دو سوم روز، سیستم گوارش خالی است و سطح کار آن پایین می آید و به اصطلاح، حالت ضعف پیدا می کند، بنابراین باید تدابیرغذا خوردن بیشتر رعایت شود.

همچنین برای کنترل حرارت بدن به گرم مزاجان استراحت میانه روز توصیه می شود.

جلوگیری از کاهش وزن در ماه رمضان

با توجه به مزاج افراد واصلاح تغذیه می توان از کاهش وزن در ماه رمضان پیشگیری کرد.

به این ترتیب همان تدابیری که قبل از ماه رمضان برای تغذیه در نظر گرفته شده است را فقط با تغییر ساعت با تنظیم رژیم مناسب ونظر متخصصان تغذیه و طب سنتی رعایت کنید.

به هنگام سحر به این نكات توجه نمایید

باید توجه کنیم که غذاها را بدون افزودنی درست کنیم به خصوص در وعده سحری که بهتر است غذاها به صورت آب پز و بخار پز باشد. مصرف شیرینی زیادی در هنگام سحر می‌تواند موجب افت شدید قند خون در طول روز شود بنابراین بین افطار تا زمان خواب غذاهای سبک، میوه، سبزیجات، آش‌ها و سوپ‌ها مصرف شود.

از وعده افطار تا وعده سحری افراد خیلی غذا مصرف نکنید چراکه گوارش در ماه رمضان ضعیف می‌شود. در وعده سحر غذای خوب و یک مقدار سنگین‌تر و پر انرژی‌تر بخورند تا در طول روز انرژی داشته باشند.

در وعده سحری، باید سعی شود از سبزیجات (مخصوصاً سبزیجات تند مانند ترخون، تره و. . .) استفاده نگردد، زیرا این مواد غذایی معمولاً رو به گرمی هستند و به ویژه در روزهای گرم و بلند، شخص را تشنه می‌نمایند، اما مصرف این سبزیجات در حد متعادل در زمان افطار، مشكلی را ایجاد نمی‌كند.

در وعده سحری، مصرف سالاد و مخصوصاً كاهو و خیار توصیه می‌شود، چون این مواد غذایی سرد و تر هستند و مزاج خنك دارند و دارای رطوبت نیز می‌باشند و در نتیجه از بروز تشنگی جلوگیری می‌كنند.

باید توجه داشت كه در هنگام وعده سحری از غذاهای با مزاج گرم مانند سرخ كردنی‌ها، افزودنی‌هایی مثل فلفل و ادویه‌جات تند، چیپس‌ها، سس‌ها و مخصوصاً سس‌های تند، مواد خیلی تند و. . . استفاده نشود، زیرا هم حرارت بدن را طی روز بالا می‌برند و هم موجب تشنگی می‌شوند.

توصیه می‌شود خیار یا كاهو نیز در این وعده، بدون نمك میل شوند. مصرف كاهو نیز همراه با سكنجبین یا با مختصری آبغوره، آبلیموی تازه یا سركه طبیعی انگور مفید است.

مصرف مقدار کمی تمرهندی  در وعده سحر برای رفع عطش و خشکی دهان مناسب است. خوراکی های مدر مثل هندوانه و چای نباید در وعده سحر مصرف شود.

عدم مصرف هیچ غذایی در وعده سحری به شدت نهی می شود چون وقتی قوه بدن چیزی در معده پیدا نکند برای هضم سراغ بافت طبیعی معده و عروق می رود و باعث خون ریزی، زخم و التهابات می شود. در طول رمضان مانند ایام دیگر سال از غذاهای اصلی غافل نشوید: گندم و مشتقاتش، برنج، گوشت، شیر، میوه ها. به طور كلی در ماه رمضان حجم غذا كم و غذائیت آن زیاد شود.

روش نگهداری غذا برای وعده سحری

اکثر افراد غذای سحری را شب هنگام تهیه نموده و در زمان سحر، آن را گرم و میل می‌‌نمایند. برای حفظ غذا تا زمان سحر، باید غذا را بعد از پخت، بدون برداشتن درِ ظرف، در محیط آشپزخانه (كه خیلی گرم نباشد، خنک باشد و بیش از 4-3 ساعت تا سحر فاصله نباشد) بگذارند.

بنابراین بهتر است از قرار دادن غذا در یخچال و گرم نمودن مجدد آن در سحر جلوگیری شود، زیرا در این صورت، غذای مانده به حساب می‌آید.

روزه را با یك غذای سبك باز كنید

مواد خوراكی چرب، شور، تند و سرخ كردنی باید در هر دو وعده افطار و سحر كلا كنار گذاشته شوند یا در كمترین حد ممكن مصرف شوند.

سیستم گوارشی که چندین ساعت خالی بوده، به خصوص در روزهای طولانی، نباید در زمان افطار مملو از غذا و نوشیدنی شود. حتما توصیه می کنیم افطار را با یک نوشیدنی رو به گرم که می تواند آب جوش ولرم شده همراه با یک یا دو عدد خرما باشد، باز کرد که این هم بستگی به مزاج دارد.

بعد از آن یک فرصت بیست تا سی دقیقه ای بدهیم تا ترکیب خرما و آب گرم وارد معده شود. غذایی که وارد دهان و سیستم گوارش می شود، تحرکاتی را در گوارش ایجاد کرده که تا آخر روده جلو می رود و باعث ترشحاتی مثل بزاق وشیره های گوارشی در لوله گوارش می شود.

با این نوع باز کردن افطار، دستگاه گوارش آماده می شود و نیم ساعت بعد از آن می توان غذا خورد.

کسانی که کار بدنی زیاد دارند و خیلی نمی توانند تحمل کنند می توانند این نیم ساعت را به ۱۰ دقیقه کاهش دهند. حتی افرادی که دارای معده های قوی هستند، می توانند همان دقایق اول غذا بخورند ولی عموم مردم، دارای معده های ضعیف هستند که باید نکات بالا را رعایت کنند.

در ایام غیر روزه داری معمولا افراد از سه وعده غذایی استفاده می‌كنند. توصیه می‌شود در زمان افطار، روزه با یك غذای سبك باز شود، یعنی مقدار مختصری نوشیدنی با مشخصات فوق یا غذای سبك وارد معده شود تا معده مشغول هضم آن گردد و بعد با فاصله زمانی كمی از آن، شام مختصری میل شود، بنابراین باید توجه داشت كه وعده سنگین و اساسی غذا، در بدو افطار مصرف نشود.

برای آنکه مزاج افراد با مزاج روزه سازگار شود بهترین زمان برای صرف شام این است که پس از خوردن آب جوش و خرما با فاصله حدود یک تا یک و نیم ساعت بعد شام سبکی مصرف شود.

اگر کسی بخواهد در ساعاتی که مجاز به خوردن و آشامیدن است اصرار بر خوردن غذا داشته باشد این امر منجر به بروز تهوع ، خلط ته حلق و رفلاکس می گردد.

پرهیز از مصرف غذاهای غلیظ برای افطار

غذای افطار باید سبک باشد و ترجیحاً از غذاهایی انتخاب شود که بدن به آن ها قبلا عادت داشته است. مصرف آش و سوپ در ابتدای افطار مفید است ولی مصرف آن در حجم زیاد باعث حرارت زیادی در معده می شود و عوارض گوارشی همچون هضم نامناسب غذا را به دنبال دارد.

برای افطار بهتر است از غذاهای غلیظ یا غذاهایی كه هضم سخت دارند پرهیز شود، مثلاً باید از مصرف حلیم یا بعضی از انواع آش كه دارای لعاب و مقدار زیادی حبوبات، روغن، پیازداغ، نعنا داغ، سیر سرخ كرده و. . . می‌باشند، اجتناب كرد و یا در حجم خیلی كم از آنها میل نمود و یا آنها را به صورت سبك تهیه و مصرف نمود.

مثلاً‌ آش‌های سبك بدون رشته كه حاوی مقداری لپه، كمی برنج، كمی گوشت چرخ كرده یا كمی گردن مرغ یا مختصری گوشت سینه مرغ و مقدار بیشتری سبزی می‌باشند و لعاب كمی دارند؛ بنابراین باید در هنگام افطار غذای حجیم خورده نشود، زیرا هم حجم معده كم شده و معده بیشتر در حال استراحت است تا هضم و هم افراد باید برای سحر گرسنه شوند.

اگر واقعا در هنگام افطار گرسنه نیستید (مانند بعضی دموی ها) لزومی ندارد حتما به محض شنیدن اذان شروع به خوردن غذا كنید. اجازه دهید بدن از شما مطالبه غذا كند.

پس از افطار اولیه، می‌توان از مقداری نان برشته سبوس‌دار با کمی پنیر و گردو و یا سبزی‌خوردن، برای تکمیل وعده افطار بهره برد.

در افطار افرادی هم که نمی‌توانند یا دوست ندارند غذاهای پختنی بخورند، با توجه به مزاج و وضعیت جسمی می‌توانند نان و کره و مربای دلخواهشان را میل نمایند.

خوردنی‌هایی چون شله ‌زرد، شیربرنج، حلوا، حلوا ارده و… یک وعده غذایی هستند و بهتر است از زیادخوردن آنها در کنار دیگر غذاها پرهیز کنیم.

از خوردن سالاد، ماست، ترشی‌های زیاد و نوشیدنی‌های مختلف در کنار غذای اصلی پرهیز کنیم و تا جای ممکن از زیتون، هویج پخته و سبزی خوردن استفاده کنیم، مگر آنکه منع پزشکی خاص یا توصیه ویژه‌ای داشته باشیم

مصرف خوراكی های آبكی و خنك و ترش (البته با توجه به مزاج) مانند لیمو ترش، شربت زرشك، آب انار و تمر هندی تازه توصیه می شود.

آب سرد ننوشید

از آنجایی كه در روزه داری، معده گرم می‌شود، نباید هنگام افطار از آب سرد استفاده كرد، زیرا آب سرد وارد معده‌ای گرم و خشك می‌شود و منجر به آسیب دیدن معده و نیز كبد (به دلیل مجاورت با معده) می‌گردد (مانند آب سردی كه با ریخته شدن در یك ظرف شیشه‌ای داغ باعث شكستن و آسیب دیدن آن ظرف می‌شود).

افطار با  آب سرد موجب سردی معده و افزایش بخارات و گازهایی در معده می شود که باعث آسیب جسمی می شود.

توصیه می‌شود از آب نیم‌گرم یا آب جوشیده و كمی خنك شده استفاده گردد و به صورت آرام آرام نیز نوشیده شود، زیرا معده در طی شبانه‌روز خالی بوده و مقداری كاهش حجم پیدا كرده و نباید به یكباره حجم زیادی از نوشیدنی و غذا را هنگام افطار وارد معده نماییم.

استفاده از چای کم‌رنگ، شیر گرم و شربت عسل گرم نیز به عنوان نوشیدنی برای باز کردن افطار با توجه به مزاج توصیه می شود.

در مصرف میوه های گرمسیری مثل موز، آناناس، نارگیل و خربزه که گرم هستند، زیاده روی نشود. سعی شود که در این ایام از آجیل جات به غیر از پودرهای چهارمغز استفاده نشود.

شربت سكنجبین؛ یك نوشیدنی مناسب

توصیه می‌شود روزه را با شربت سكنجبین باز كنید (مخصوصاً برای افرادی كه معده‌های گرم و مزاج‌های گرم دارند).

سكنجبین از تركیب توام با حرارت دادن سركه، شكر و آب به دست می‌آید. می‌‌توان به جای شكر، از عسل استفاده نمود (سكنجبین عسلی).

این نوشیدنی مزاج متعادلی دارد و برای كاهش عطش و نیز برای آماده نمودن معده برای پذیرش غذای بعدی، بسیار مناسب است؛ به ویژه‌ برای افراد گرم‌مزاج كه علائم حرارت دارند و نسبت به دیگران، احساس گرمای زیادتری دارند.

این افراد نباید هنگام افطار با وجود تشنه بودن، مقدار زیادی آب خنك بنوشند و بهتر است از شربت سكنجبین تهیه شده با آب دمای اتاق و در حجم مناسب (در حد یك فنجان یا حداكثر نصف یك لیوان معمولی) استفاده نمایند.

كلام پایانی

همواره به یاد داشته باشید آنچه را در ایام معمول پزشكان منع یا توصیه نموده‌اند، در زمان روزه داری نیز باید رعایت شوند مثلاً افراد گرم‌مزاج نباید در مصرف مواد گرم (چه در ایام روزه داری و چه در سایر ایام)، زیاده‌روی نمایند و یا افراد سرد مزاج نباید در مصرف مواد سرد (مانند كاهو، ماست و یا دوغ) در تمام ایام افراط نمایند.

با رعایت این موارد می‌توان دوران روزه داری راحت‌تری را سپری نمود و ضمن دستیابی به فواید معنوی، از سلامت جسم و روان نیز بهره برد.