خواص انار در طب سنتی: میوه معتدل کننده طبع

خواص انار در طب سنتی: میوه معتدل کننده طبع

خواص انار در طب سنتی بسیار است. این میوه که معمولا در فصل پاییز فراوان تر است معتدل کننده طبع است.

انار یكی از مهمترین میوه‌هاست و احادیث زیادی در مورد آن وارد شده است.

از پیامبر خاتم (ص) نقل است: انار، مهتر همه میوه هاست و هرکس یک انار بخورد، چهل پگاه شیطان خویش را به خشم می‌آورد.

در کتاب کافی از امام صادق (ع) آمده که میوه صد و بیست گونه است و مهمتر همه آنها انار است.

پیامبر خدا (ص) می فرماید: هرکس اناری را کامل بخورد، خداوند قلب او را چهل شب (در جای دیگر: چهل روز) نورانی می‌دارد و شیطان را برون می راند.

از امام علی (ع) ذکر شده در هر دانه انار، چون در معده جا می‌گیرد، حیاتی برای قلب و فروغی برای نفس است و شیطانی را که وسواس نام دارد، چهل شب، بیمار (زمین‌گیر) می‌کند (مشابه این احادیث نورانی در چندین منبع از ائمه اطهار(ع) آمده است).

امام صادق (ع) فرموده اند: چهار چیز طبع را اعتدال می‌بخشد؛ انار، خرما، بنفشه و کاسنی. همچنین می فرمایند: هرکس هنگام خواب یک انار بخورد تا صبح جانش در امان است.

در احادیث اشاره به اهمیت زایدالوصف انار در میان میوه‌ها شده که غیر از اثرات جسمی، اثرات و فواید زیاد روحی و نفسانی نیز برای انسان دارد؛ به طوری که قدرت مقابله با شیطان و افکار بد و پلید را در شخص بالا می‌برد.

در مورد اعتدال مزاج هم انار یکی از خوردنی هایی است که کمک به اعتدال مزاج می‌کند یعنی برای هر فرد با هر مزاجی می تواند مفید باشد.

در حدیث دیگری از امام صادق (ع) آمده: بر شما باد انار چرا که هیچ گرسنه‌ای از آن نمی خورد مگر آنکه وی را بسنده است و هیچ سیری از آن نمی‌خورد مگر اینکه غذا را برای او گوارا می‌سازد.

بر اساس این حدیث انار هم می تواند گرسنگی را تا حدی رفع ‌کند (یا توان تحمل به شخص گرسنه بدهد، مخصوصا اگر همراه با مقداری سفیدی های درون (پیه) انار مصرف شود)، و هم می‌تواند به هضم غذای موجود در سیستم گوارش کمک نماید که این اثر دوگانه در یک میوه جای شگفتی و توجه است.

در حالات امام صادق (ع) آمده ایشان هم قبل از حجامت و هم بعد از حجامت انار میل نمودند و فرمودند این کار صفرا را فرو می‌نشاند.

در کتاب کافی از قول امام صادق (ع) نقل شده، هر مومنی که انار بخورد و آن را تمام کند، خداوند تا چهل روز شیطان را از آسیب زدن به دل او دور می‌سازد، و هرکس دو انار بخورد، تا صد روز و هرکس سه انار بخورد، تا یکسال؛ و هرکس خداوند شیطان را برای یکسال از او دور کند گناه نمی‌کند و اگر كسی گناه نکند به بهشت وارد خواهد شد.

در حدیث دیگری از امام کاظم (ع) تعداد روزهای دیگری (برای مصرف تا سه انار) بیان شده که این احادیث همه به اثرات معنوی انار بر دل انسان اشاره دارند. نتیجه این که خواص انار می تواند تا مدت‌های طولانی در انسان باقی بماند.

در کتاب کافی از امام کاظم (ع) نقل است: از جمله چیزهایی که جناب آدم به هبه اله (فرزندش) سفارش کرد انار بود.

در خواص انار شیرین چند حدیث در کتاب کافی به نقل از امام صادق (ع) و امام عسکری (ع) داریم که غیر ازخاصیت دور کردن وسوسه از قلب و ذهن مومن، اثرافزایش دهندگی مایعات جنسی مردان و به وجود آمدن فرزند نیکو (که می‌تواند هم در ظاهر و شکل و هم در اخلاق فرزند تجلی داشته باشد) و نیز فرونشاندن و تصفیه خون را هم برای انار بیان فرموده اند.

در مورد انار ملس (ترش و شیرین) در کتاب کافی از امام صادق (ع) آمده: انار ترش و شیرین در شکم سازگارتر است.

از امام رضا (ع) نیز ذکر شده: انار ترش و شیرین بمکید چرا که انسان را نیرو می‌دهد و خون را زنده می‌سازد.

در این جا لازم بذكر است که انار ملس برای افراد بیشتری سازگاری دارد بخصوص گرم مزاجان که احتمال غلبه و قلیان خون و صفرا در آنها بیشتر است و شاید منظور از تصفیه خون، همین جلوگیری از غلبه مواد و اخلاط زائد باشد.

خواص انار در طب سنتی

مزاج انار سرد و تر است. البته اگر انار خیلی ترش باشد به سردی و خشکی متمایل می‌شود.

همچنین دارای قوت قبض می‌باشد هم خود انار (مخصوصا همراه پیه انار) و هم پوست انار که خود دارای استفاده‌های طبی متعددی است.

پس اگر دانه‌های انار همراه با مقداری پرده‌ها یا پیه بینابین دانه هاخورده شود قابضیت آن افزایش می‌یابد. اگر آب دانه های همراه با پیه گرفته شود نیز قابض است.

انار باید تازه و شیرین یا ملس باشد. بهترین نوع انار اینست که کاملا رسیده بوده، دانه‌های بزرگ داشته باشد و هسته وسط دانه کوچک و نه بزرگ و خیلی سفت باشد.

انار غذاییت کمی دارد اما خون بسیار خوبی تولید می‌کند به طوریکه نسبت اجزا خون را بهم نمی‌زند.

در برخی انسان‌ها (مخصوصا سرد مزاجان) انار می‌تواند باعث ایجاد نفخ شود که این خاصیت درگرم مزاجان منجر به تقویت حالت نعوظ درآلت تناسلی می‌شود.

انار جلا دهنده (جالی) و پاک کننده است که در قسمت احادیث توضیح آن رفت. انار باز کننده (مفتح) مجاری بدن (مخصوصا مجاری کوچک داخل اعضا) نیز می‌باشد.

انار مدر است و خوردن آن، دو سه ساعت بعد از غذا، در گرم‌مزاجان کمک به تخلیه معده و هضم می‌کند.

آشامیدن آب انارین (ترش و شیرین یا همان ملس) که با پیه آن گرفته باشند (می‌توان کمی شکر قهوه‌ای هم به آن افزود) برای دفع کردن صفرای اضافه در بدن که می‌تواند با علائم زردی و خارش در پوست ظاهر شود مفید است.

در کل انار برای مهار و دفع صفرا بسیار خوب است. بنابراین در افراد گرم ‌مزاج كه ممکن است دچار غلظت و زیادی خون باشند (گرم و تر ها)، انعقادپذیری خون در آنها بالاست، دچار جوش و دمل‌های پوستی می‌شوند که ممکن است همراه چرک و خون باشد،چهره سرخ یا زردی دارند و همواره احساس گرمی و حرارت در بدن و پاها دارند؛ بسیار بسیار مفید است.

انار برای بهبود تپش قلب توصیه شده است زیرا یکی از مهمترین علل تپش قلب، افزایش حرارت یا صفرا، چه در کل بدن و چه در قلب است که انار آن را مهار می کند.

قلب گرم ترین عضو بدن است و خنکی جات معتدل مثل انار مخصوصا در گرم مزاجان می تواند بسیار برای بهبود عملکرد قلب مفید واقع شوند.

رب انار برای رفع ویار زنان باردار مفید است. آب انار برای رفع تب نیز مفید است (طبع خنکی دارد)،که هم می توان آن را به آبی که قرار است بصورت پاشویه و بدنشویه استفاده شود افزود و بر بدن پاشید و هم به شخص تب دار نوشاند.

اگرمصرف انار، زیر نظر پزشک، با خروج مقداری خون از بدن (مثل عمل حجامت یا فصد) همراه شود، (همانگونه که در حدیث هم داشتیم)، اثر پاک و تصفیه کنندگی آن تقویت می‌شود.

مالیدن آب یا دانه‌های انار به محل گزیدگی (مخصوصا گزیدگی عقرب) توصیه شده است که باعث کاهش ورم مربوطه می‌شود و علت آن می تواند همان خاصیت خنک کنندگی و جمع کردن و قابض بودن آن ‌باشد. با همین استدلال در موارد ورم‌های حاد به دنبال ضرب خوردگی که معمولا با درد، تورم، قرمزی و حرارت موضع همراه است نیز كاربرد دارد. در این موارد می‌توانیم پارچه تمیزی را به ‌آب انار آغشته کرده (آب انار کامل: همراه با پیه) و بر موضع ورم قرار دهیم.

امروزه هم که توصیه به کمپرس یخ برای ورم‌های حاد می‌شود با همین استدلال و مکانیسم است که یخ سرد و جمع کننده است اما اثر آن گذراست ولی اثر انار ماندگارتر است، چون خاصیت جمع کنندگی در ذات آن وجود دارد.

خواص انار در طب سنتی: خواص خوردن انار با پیه آن

در چند حدیث اشاره به مصرف پیه انار شده که منظور همان قسمت‌های سفید لابلای دانه‌ها است که دانه ها روی آن ها قرار داده شده اند. از جمله پیامبر اکرم(ص) فرموده اند: انار را با پیه آن بخورید زیرا شستشو دهنده معده است.

امام علی(ع) نیز فرموده اند: انار با پیه، معده را پاک می‌کند. در جایی دیگر آمده امام علی (ع) به صعصعه (از یاران) فرمودند: انار را با پیه بخور چرا که زرد شدگی دندان‌ها و بوی بد دهان را از بین می‌برد و انسان را پاک می سازد.

در کتاب کافی از امام صادق (ع) ذکر شده انار را با پیه آن بخورید چرا که معده را می پالاید و ذهن را افزون می کند.

در واقع پیه انار قدری سفت بوده و بافت متراکمی دارد و قابض و جمع کننده است که نشانه ‌آن این است که اگر کمی از آن را بجوید حالت جمع شدن دهان را حس می‌کنید.

گاهی خوب است انسان (با معده سالم و نه ضعیف و نفاخ) از خوردنی‌های تا حدی سفت و متراکم استفاده کند از جمله پیه انار، سیب یا به سفت و تا حدی سبز یا نارس، پوست پخته شده باقلا (در حد یکی دو عدد)، پوست برخی میوه‌ها مثل سیب و از این قبیل. هسته های ریز وسط دانه‌های انار نیز این خاصیت پالایش کردن (دباغی کردن) را دارند.

علت این است که گاهی اوقات به دنبال عملیات هضم و جذب و دفع، مقداری مواد زائد به صورت رطوبت و بلغم ژله‌ای و سفت شده و یا ذرات ریز به دیواره مخاط و پرزهای معده و روده و یا لابلای چین و چروک‌های آن می‌چسبند و به مرور سفت‌تر می‌شوند که وجود این مواد زائد که دفع هم نمی‌شوند منجر به اختلالات گوارشی، درد، نفخ، احساس سنگینی در شکم، حالت تهوع، سوءهاضمه و سوءجذب می‌شوند و لازم است با کمک مواد نسبتا سفت، كنده و دفع شوند.

خاصیت دیگری که پیه انار دارد اینست که چون قابض است، باعث جمع و محکم شدن پرزها و چین‌های معده و روده شده و با افزایش حالت سنباده ای مخاط و حالت دادن و تقویت عضلات مخاطی، فرآیند هضم مواد غذایی خورده شده را تشدید و تصحیح می‌کند. پس خاصیت پالایندگی که در احادیث ذکر شده می تواند به این دلیل باشد.

زرد شدن دندان و بوی بد دهان که در احادیث فوق ذکر شده نیز می تواند به علت وجود همین مواد زائد در سیستم گوارش و یا فزونی صفرا و حرارت خون ‌باشند.

همچنین برای التهابات معده (گاستریت) یا روده (کولیت) که ممکن است با زخم و خونریزی نیز همراه باشند، خوردن آب انار با پیه آن بسیار عالی است و مخاط را تقویت می‌کند و با منقبض نمودن عروق، خونریزی را نیز بند می آورد. این مکانیسم در بند آوردن خونریزی های زیاده از حد در غیر ایام عادت در خانم ها نیز به کار می آید (استفاده موضعی که در ادامه می آید).

خواص انار در طب سنتی: پوست انار

همه قسمتهای انار قابل استفاده بوده و می‌توان از پوست انار نیز استفاده کرد.

پس از مصرف دانه‌های انار هرچه باقی می‌ماند شامل پوست سفت بیرونی و پرده‌ها و پیه وسط دانه ها را در سایه خشک کرده و در کیسه پارچه‌ای در یخچال نگهداری نمایید. این داروی بسیار خوبی برای استفاده موضعی و رسیدن به اثر قابضیت آن می باشد.

در مواقع ضروری از جمله ورم‌هایی که گفته شد می‌توان مقداری از آن را جوشاند و صاف کرد، پارچه تمیزی را به آن آغشته کرده و روی سطح متورم و ملتهب قرار داد.

همچنین از این محلول استفاده‌های دیگری هم می‌توان کرد از جمله اینکه قرار دادن آن بر محل فتق و یا محل کشیدگی تاندون‌ها هم مفید بوده و باعث جمع شدن و برگشت موضع به حالت قبلی و عادی خود می‌شود؛ مثلا فتق نافی در اطفال و نوزادان که چون این یک عمل موضعی و بدون عارضه است هیچ مشكلی را پیش نمی آورد.

یکی از مراجعین که نوزاد بیست روزه ای مبتلا به فتق نافی بود و جراحان به دلیل پایی بودن سن، جراحی را به بعد موکول نموده بودند، بدنبال چند هفته استفاده موضعی این دارو، کاملا بهبودی حاصل نمود.

همچنین در همین محلول می‌توان نشست و از آن در جهت رفع مشکلات ناحیه تناسلی و ناحیه مقعدی بهره جست.

مثلا برای افراد مبتلا به بواسیر، شقاق، بیرون‌زدگی مخاط گوارش یا ادراری (افتادگی مثانه) بسیار کمک کننده است؛ به خاطر اینکه خاصیت قابض داشته و این مناطق بدن که ممکن است بدنبال فشار بیش از حد (یبوست، زایمان) در زمینه سستی بدن (مخصوصا خانم ها و افراد چاق) استحکام خود از دست داده باشند، مجددا حالت و قوام طبیعی خود را پیدا کرده و عوارض مربوطه چون خونریزی یا بی اختیاری ادرار و … برطرف می شوند.

همچنین محلول یاد شده باعث بهبود برخی انواع ترشحات چه زنانه، چه گوارشی و مقعدی و همچنین آبسه‌ها یا کیست‌های محل (از جمله کیست پایلونیدال=مویی) که یا باز شده و یا جراحی شده می گردد.

از این محلول برای دهان‌شویه هم می‌توان استفاده کرد؛ مخصوصا برای کسانی که دچار آفت ناشی از گرمی می‌شوند یا دارای زخم مخاطات و التهاب لثه (که معمولا ناشی از غلبه گرمی و صفرا و خون است) هستند.

خواص انار در طب سنتی: احتیاطات

طبیعتا انار ترش برای افراد با مزاج سرد باید با احتیاط مصرف شود. می توان آب انار را همراه شکر سرخ قوام آورد (شربت انار) یا اینكه روی حرارت غیرمستقیم (کتری در حال جوش) تغلیظ نمود (رب انار شیرین) تا برای افراد با مزاج سرد نیز مناسب شود.

آب انار ترش برای سیستم ریوی، سرفه و سیستم مغزی مناسب نیست و ممکن است به دلیل قابض بودن و تنگ کردن مجاری هوایی باعث تشدید سرفه شود؛ اما انار شیرین مخصوصا به صورت شربت برای نرم کردن حنجره (بهبود صدا و رفع گرفتگی آن ) و مجاری هوایی مفید است.