بادکش درمانی

بادکش درمانی (Cupping Therapy)

تاریخچه حجامت و بادکش

یکی از آداب و اقدامات رایج در فرهنگ زندگی سالم ایرانی اسلامی، بادکش گذاری و حجامت بوده که در کنار سایر اجزای زندگی، مورد توجه قرار می گرفته و بدینوسیله کمک به حفظ سلامتی و بالا نگه داشتن کیفیت سلامت و زندگی می نموده است.

حجامت یکی از اصول مهم پیشگیری و نیز ابزار درمانی در پزشکی ایرانی است که سابقه آن به چندهزار سال پیش می رسد و البته مورد تأیید اسلام نیز واقع شده است؛ به طوری که طبق یک حدیث، در شب معراج به پیامبر اکرم (ص) و امت ایشان نسبت به انجام حجامت توصیه شده است.

حجامت از لغت حجم گرفته شده، چون شخص حاجم به وسیله مکیدن در سطح پوست ایجاد حجم می نموده است و معادل آن در زبان فارسی امروزی بادکش می باشد. حجامت بطور کلی به اشکال زیر انجام می شود: گرم و سرد، با خونگیری (تر) و بدون خونگیری (خشک).

به حجامتی که بدون خونریزی انجام شود (خشک)، امروزه اصطلاحا بادکش گفته می شود. در بادکش (dry cupping) یا همان حجامت خشک، کِشش و مکش در پوست بدن (ایجاد حجم در پوست بدن) به وسیله لیوان مخصوص که به وسیله مکنده ای، داخل آن از هوا خالی می شود، ایجاد شده و این قضیه باعث جمع شدن پوست در داخل لیوان می گردد.

انواع بادکش

بادکش گذاری را می توان در مقوله حرکات بدنی که به طور غیر فعالانه و توسط شخص دیگری روی بدن انسان صورت می گیرد به حساب آورد (شبیه دلک و ماساژ) و اگر با خونگیری همراه شود، به عنوان نوعی روش پاکسازی و دفع مواد زائد از بدن نیز محسوب می شود. گرچه تاثیرات و فواید این اعمال بسیار بیشتر از اینست که در این دو مقوله محدود شوند.

بخش قابل توجهی از مشکلاتی چون خستگی های مزمن، دردهای مبهم بدنی، حالت های آزار دهنده درونی، احساس باد یا دردهای مهاجر در بدن، گرفتگی ها یا دردهای عضلانی مفصلی، التهابات بافت های نرم و زیر پوستی یا عمقی بدن، نقایص ناشی از ضعف خونرسانی یا تمرکزی سیستم دفاعی یا مدیریتی بدن به یک عضو یا منطقه و یا برخی بیماری های پیچیده تر و تخصصی را می توان در کنار رعایت سایر اصول حفظ سلامتی، با انجام عمل بادکش و حجامت تخفیف یا بهبود بخشید.

با توجه به سادگی نسبی این عمل چه در مرحله یادگیری و چه در مقام اجرا، می توان با در نظر گرفتن ظرافت ها و احتیاطات مربوطه، این توانمندی را به خانواده ها و عموم مردم انتقال داد تا از فواید آن بهره مند شده، بتوانند برای تخفیف یا رفع مشکلات کوچک و ساده از آن استفاده کرده و مراجعات مکرر و غیر ضروری به سیستم بهداشتی درمانی کشور که هزینه های مختلفی برای مردم و سیستم در پی خواهد داشت را کاهش داد.

بادکش از لحاظ روشِ ایجادِ خلأ در لیوان، به دو صورت انجام می شود

بادکش گرم: بادکشی که به شیوه سنّتی و با استفاده از شعله و لیوان شیشه ای که درون آن مشخص باشد انجام می شود با عنوان بادکش گرم شناخته می شود.

بادکش سرد: در قدیم این بادکش را به وسیله ای شاخ (شاخ حیواناتی که خصوصیات مخصوص لیوان بادکش امروزی را داشته است و در انتهای آن سوراخی را ایجاد می کردند که از آن طریق هوای داخل شاخ را می مکیدند و با این کار بادکش صورت می گرفت) انجام می دادند و در حال حاضر وسایل گوناگونی تحت عنوان های مختلف مثل دستگاه درد کش، ساکشن برقی، دستگاه خلأ کننده و … برای این کار درست شده که با ایجاد خلأ در لیوان های مخصوص خودشان امکان ایجاد حجم و بادکش را به ما داده اند.

تفاوت بادکش گرم و سرد

بادکش به صورت کلی باعث گرم شدن موضع می شود (به علت تجمع خون در آن ناحیه) اما در بادکش سرد گرما زائد مصنوعی به بدن داده نمی شود ولی در بادکش گرم به وسیله آتش مقداری گرمای مصنوعی به موضع بادکش داده می شود که باعث گرم تر شدن ناحیه بادکش می گردد.

لذا اسم گذاری بادکش با پسوند سرد از باب تسامح است نه از آن جهت که بادکش باعث سرد شدن موضع می گردد. البته این نکته قابل ذکر است که برخی بادکش ها به خاطر تجمع خون در یک ناحیه دور از سیستم عروق مرکزی باعث سرد شدن کل بدن می شوند چون این موضوع مربوط به مکانیسم بادکش است نه به نوع بادکش کردن.

بادکش گرم برای افراد با مزاج سرد یا برای گرم کردن موضعی منطقه ای (مانند افرادی که دچار سوء مزاج سرد شده اند یا در اثر خوابیدن و نشستن روی سنگ سرد، دچار اسپاسم عضلانی شده اند) و سرمازدگی ها بیشتر کاربرد دارند. برای لاغری موضعی نیز از بادکش گرم استفاده می شود چرا که حرارت، رطوبت موضعی را تبخیر و چربی ها را رقیق و آماده دفع می کند.

در کل اگر دسترسی به شعله و بادکش گرم نبود یا مهارت آن وجود نداشت (بروز سوختگی و خطرات احتمالی)، می توان از بادکش سرد استفاده کرد و از فوائد آن بهره جست.

بادکش از لحاظ روشِ انجامِ آن روی بدن

• بادکش ثابت: در این روش لیوان بادکش را به مدت 15 ثانیه یا بیشتر روی موضع بادکش به طور ثابت نگه داشته می شود و پـس از اتـمام زمان بادکش از بدن جدا می شوند؛ این بادکش بیشتر باعث سکون مواد در آن ناحیه و منجمد شدن اخلاط در آن موضع می شود. این نوع از بادکش در بادکش وسیع کتف، کمر، درمان کمردردها و رفع خستگی مزمن کاربرد دارد.
• بادکش متناوب (منقطع): اگر به صورت مکرر لیوان یا لیوان های بادکش (در صورت استفاده از چند لیوان) را بعد از قرار دادن آن روی موضع برداشته و دوباره لیوان را در آن موضع قرار دهیم به آن بادکش متناوب یا منقطع می گوییم که باعث تجمع خون لطیف و مواد سبک در آن ناحیه می گردد (اخلاط سبک را به آن ناحیه می کشد) و بیشتر از بادکش های دیگر موضع را گرم می کند. در این روش می توان به تعداد چهل بار یا بیشتر بادکش گذاری را که باید کمتر از 3 تا 5 ثانیه طول بکشد، تکرار کرد.
• بادکش متحرک یا لغزان: در بادکش لغزان قبل از بادکش گذاری، موضع روغن مالی می شود و سپس بادکش با مکش ملایم انجام شده و به آرامی با حرکت دست، لیوان روی پوست منطقه جابجا می شود. این نوع بادکش در رفع اسپاسم های عضلانی و خستگی مفرط و همچنین جابجایی مواد بسیار موثر است. می توان لیوان بادکش به هر مکانی که قرار است به آن سمت مواد انتقال داده شود حرکت داده شوند. جهت در این نوع بادکش دارای اهمیت بسیار است.

تفاوت سه نوع بادکش ثابت و متناوب و لغزان

بادکش ثابت بیشتر برای ثابت نگه داشتن مواد و ایجاد سکون مورد استفاده قرار می گیرد. بادکش متناوب برای ایجاد گرمی بیشتر و ورزش مصنوعی در آن ناحیه و گاهی تبدیل بلغم طبیعی به دم یا صفرا و برای کشیدن اخلاط سبک (خون و صفرا) به آن ناحیه انجام می شود.

بادکش متحرک یا لغزان برای انتقال اخلاط سنگین (سودا و بلغم) و مواد یک ناحیه به یک ناحیه دیگر مثل انتقال مواد مضر از اعضاء شریف به اعضاء پست بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. (البته هر کدام از این بادکش ها کارآرایی های دیگری هم دارند که استفاده از این بادکش ها برای آن موارد به ذوق سلیم بستگی دارد).

تا اینجا شش نوع بادکش را بیان نمودیم که می توان برای هر بیماری که با مکانیسم آنها مطابقت دارد مورد استفاده قرار بگیرد (البته با توجه به قانون درمان به ضد و حفظ سلامتی به موافق).

نحوه انجام بادکش گذاری

برای انجام بادکش سرد با دستگاه ساکشن، بهتر است ابتدا یکی دو مکش اندک ایجاد شود تا لیوان به محل متصل شود و سپس بعد از 20 ثانیه چند مکش دیگر ایجاد شود یعنی فشار منفی داخل لیوان به تدریج افزایش یابد. بسته به هدف مد نظر و موضع، لیوان به مدت 5 تا 20 دقیقه می تواند روی محل باقی بماند.

برای رها کردن لیوان می توان سوپاپ ته لیوان را قدری به بیرون کشید تا با ورود هوا از بیرون به داخل لیوان، مکش از بین رفته و لیوان رها شود یا انگشت را روی پوست کنار لبه لیوان قرار داده و قدری فشار داد تا از منفذ ایجاد شده، هوا وارد لیوان شده و لیوان از پوست رها شود. به هیچ عنوان نباید سعی کرد تا لیوان را به زور و با کشیدن از پوست جدا کرد چرا که حتی می تواند پوست را از بافت زیرین آن جدا کند.

در بادکش گرم پنبه الکلی کوچک آتش گرفته به واسطه پنس فلزی باید در قعر لیوان شیشه ای که ته آن به سمت بالا و دهانه آن موازی با سطح پوست و نزدیک به آن است، قرار گیرد به طوری که آتش با لبه های لیوان تماس بر قرار نکند تا سوختگی به دنبال نداشته باشد. ورود پنبه الکلی به لیوان و سپس بیرون آوردن آن از لیوان باید به سرعت انجام شده و لیوان به سرعت روی پوست قرار گیرد تا مکش کافی انجام شود.

انجام این بادکش در فصول سرد که ماهیچه ها دچار گرفتگی می شوند توصیه می شود. در روش دیگر مقداری پنبه را کمی الکلی نموده، داخل یک درب بطری و روی موضع بادکش قرار داده می شود. سپس پنبه را آتش زده و لیوان را بلافاصله روی آن قرار داده به شکلی که درب بطری در وسط درب لیوان قرار بگیرد.

در بادکش لغزان قبل از بادکش گذاری، موضع روغن مالی می شود (از روغن های طبیعی مانند بادام شیرین، بابونه، کنجد، زیتون و غیره می توان استفاده کرد). اگر از روغنی با مزاج گرم مانند بابونه استفاده شود، اثر بخشی بیشتری خواهد داشت. به خصوص اینکه روغن قبل از استفاده کمی گرم شود (مانند روغنی که به مدتی کوتاه روی رادیاتور قرار گرفته و دمای آن افزایش یافته است).

پس از روغن مالی، بادکش را روی بدن ثابت می کنیم و سپس به آرامی آن را با دست روی پوست به حرکت در می آوریم، این عمل باعث گرمی (سرخی) موضعی شده (جریان خون در موضع افزایش می یابد) و در رفع اسپاسم های عضلانی و خستگی مفرط بسیار موثر است.

نکته مهم در انجام بادکش ها رعایت اصول ایمنی در هنگام انجام بادکش است به طوری که اگر با حرارت زیاد یا مکش بیش از حد انجام شود می تواند تاول ها یا سوختگی هایی را به دنبال داشته باشد. در اجرای بادکش، روغن مالی قبل از آن، میزان مکش و مدّت ماندن لیوان ها روی بدن مهم بوده و در افراد و محل های مختلف، متفاوت است.

مکانیسم و اهداف کلی بادکش

حکما شش مکانیسم کلی برای بادکش ذکر کرده اند که اینجا به صورت مختصر توضیح داده می شوند:

• هدف انحراف:
  • انحراف ماده و جذب آن به سمت دیگری که باعث سکون آن ماده بشود، مثل بادکش کردن زیر سینه ها که برای قطع خونریزی شدید پریود انجام می شود. یا برای دور کردن ماده ای که در عضوی زیاد شده باشد و بخواهیم آن ماده را از آن سمت برگردانیم، به عنوان مثال برای فردی که خونریزی بینی می کند می توان بادکشی زیر قفسه سینه نهاد تا ماده به سمت دیگری متمایل شود وخون دماغ قطع شود. اگر خونریزی از سمت راست بینی باشد، بادکش زیر قفسه سینه در سمت راست، اگر از سمت چپ باشد در سمت چپ و اگر از هر دو سمت باشد بادکش در هر دو سمت انجام می شود.
  • انحراف قوی مدبره به سمت دیگر برای تسکین درد در برخی درد ها مثل سردرد
• هدف تسخین (از سُخن مشتق شده به معنای گرم کردن ضد بَرد (سردی)) و تحلیل (بادکش در بیشتر مواقع باعث تحلیل رفتن سردی (مثل بلغم و ریح) می شود).
  • فراخوان خونی: برای گرم کردن عضو (به خصوص بادکش گرم) و جذب خون به سمت آن عضو که اثرات مختلفی دارد مثل:
    • 1. فراخوان غذایی: با بادکش کردن در مواضع مختلف به خاطر گشاد کردن عروق و رگ های خونی و افزایش جریان خون مویرگی در آن ناحیه، رسیدن مواد غذایی و اکسیژن به آن موضع بیشتر خواهد شد و لذا می توان از این روش برای افزایش بافت ماهیچه ای یا برای تقویت اعضاء به خوبی استفاده نمود. مثلاً برای رفع لاغری های موضعی مثل لاغری صورت می توان از این روش استفاده نمود، البته برای صورت باید بادکش متناوب و خیلی سبک می باشد. همین طور حکما برای رساندن دارو به یک موضع خاص از این روش استفاده می کرده اند چون بادکش سبب جذب خون به آن ناحیه می شود و درنتیجه دارو به آن عضو بیشتر می رسد.
    • 2. فراخوان دفاعی: افزایش خون رساني موضعي با فراخواني سلول هاي دفاعي و فاكتورهاي ضد التهاب خوني به موضع، باعث تسریع ترمیم آسیب هاي بافتي و عفونت هاي موضعي مي شود. در واقع این کار باعث متمرکز شدن قوای بدن (قوه ی مدبره) در ناحیه بادکش می شود. مثلاً با بادكش كردن اطراف زخم هاي بستر مي توان به ترمیم و بهبود این زخم ها كمك شایاني كرد.
    • 3. رفع خستگی: به خاطر خون رسانی زیاد و مکانیسمی های دیگری که بادکش دارد این عمل در برخی مزاج ها مثل مزاج سرد و تر با بادکش گرم باعث رفع خستگی و کسالت می شود. شایع ترین دلیل انجام بادکش رفع درد و خستگی است.
    • 4. ایجاد انبساط: به خاطر تسخین (گرم کردن) ایجاد انبساط می کند که باعث رفع اسپاسم و گرفتگی ها و ایجاد انبساط در عضلات و اعضا می شود (البته برای انبساط عضلات بهتر است از بادکش گرم استفاده شود).
    • 5. رفع چربی موضعی: به خاطر این مکانیسم می توان برای برطرف کردن چربی موضعی از این مکانیسم استفاده نمود چون مزاج خون گرم است و تسخین باعث رفع مواد سرد به خصوص چربی که سرد و تر است می شود (بخصوص با بادکش گرم) و از این مکانیسم می توان برای برطرف کردن بعضی از انواع بیماری برص و … که از سردی است کمک گرفت.
  • تحلیل ریح (باد): بادکش برای به تحلیل بردن باد اعضاء نیز انجام می شود که به علل مختلف ایجاد شده اند مثلاً یک علت آن خوردن مواد غذایی نفاخ مثل برخی از سبزی های خام است. بادکش گرم در این مورد اثری قویتر دارد. همچنین برای گرم کردن عضو و شکستن باد نیز می توان از بادکش استفاده کرد (از بین بردن ریح که باعث دردهای مهاجر و … می شود). به عنوان مثال باد (نفخ شکم) در معده سرد را می توان با بادکش کاهش داد.
  • کمک به برگرداندن حس دست و پا که به علل مختلف کم یا از بین رفته است: در این نوع بادکش ابتدا از بالای عضو لیوان های بادکش را قرار می دهیم، سپس کم کم لیوان ها را به سمت انتهای عضو می آوریم. مثلاً اگر دست حس خودش را از دست داده باشد برای کمک به برگرداندن آن ابتدا روی بازو را بادکش می نماییم، سپس کم کم به سمت آرنج و ساعد لیوان ها را می گذاریم تا به انتهای انگشتان برسد. همچنین در پا از ابتدای ران بادکش شروع می شود و به سمت انتهای پا یعنی ساق و مچ بادکش انجام می شود.
• هدف انتقال
  • انتقال مواد از عضوی به عضوی دیگر: قرار دادن لیوان های بادکش بر پایین ترین اعضاء بدن باعث جذب مواد از تمام بدن بخصوص از سر شده و امعاء از آن سود می برند. همچنین باعث پاک شدن از فساد حیض شده و با پاک شدن پریود، بدن سبک می شود (یا بدن آرام می شود).
  • انتقال ورم از عضو شریف مانند کبد یا قلب، به عضو پست ترِ هم جوار (عضو نزدیک): به وسیله بادکش مواد زائد از موضع اصلی دور می شوند که باعث کاهش مشکلات از قبیل درد، ورم و التهاب در آن منطقه می شود.
  • انتقال مواد از موضع طبیعی تولید کننده آن ماده، که مواد خودش در آن نازل شده و باعث تورم در آن عضو شده است، مثل تورم غده های مترشحه بدن یا سردردهای سینوزیتی ضربان دار در ناحیه جلو سر که همراه با سنگینی سر بوده و ناشی از تجمع موکوس و مواد زاید در سینوس ها هستند را می توان با بادکش لغزان از پیشانی و گونه به سمت بینی (کمک به تخلیه چرک و ترشحات جمع شده داخل سینوس ها) بهبود بخشید.
• هدف تخلیه یا اخراج
  •  برای تخلیه و کمک به خروج مواد و سموم از بدن مثل خروج نیش حشرات یا عفونت آبسه ای که باز شده است نیز می توان از بادکش کمک گرفت.
• هدف ابراز و حرکت
  • برای بارز کردن ورمی که در عمق اعضاء است تا معالجه (داروها) به آن برسد یا برای بیرون کشیدن و به ظاهر آوردن ماده ای که در باطن عضوی باشد (از داخل عضو به سطح بکشند) می توان از بادکش کمک گرفت.
  • بادکش می تواند محرّک فعالیت موضعی (ورزش موضعی) شود، به عبارتی باعث حرکت مصنوعی در عضوها می شود مثل افزایش حرکت دودی روده ها با بادکش سبک روی شکم.
  • در قدیم برای جا انداختن دررفتگی ها یا قرار دادن دنده های شکسته در یک راستا (برای جوش خوردن بهتر) نیز از بادکش استفاده می شده است.
• هدف تسکین و سکون
  • استعمال بادکش برای کاهش و تسکین دردها مثل گذاشتن لیوان بادکش روی ناف به خاطر قولنج دردناک (شاید افتادگی ناف منظور باشد) و بادهای شکم و دردهای رحمی که در هنگام حرکت خون (هنگام پریود) عارض می شود به خصوص برای جوانان، و یا مثل بادکش کردن روی باسن برای بیماری سیاتیک و ترس فلج شدن، و بادکش ران ها برای بیماری های باسن و ران ها و بواسیر مفید است و همچنین برای کسی که دچار باد فتق و نقرس شده است.
  • تمرکز قوا بر عضوی خاص: که با ایجاد بادکش در یک عضو قوا تمرکزشان متوجه آن عضو شده و درد و تمرکزشان در ناحیه دیگر فراموش می شود مثلاً در سردردها (اگر سردرد مادی باشد گاهی برای درمان از بادکش ساق استفاده می شود) می توانیم برای تسکین، قوای بدن را به سمت ساق پا بکشیم.

در طب بدن به پنج قسمت تقسیم می شود: سر و گردن، قفسه سینه، شکم، لگن و اندام ها. فشارهای این پنج قسمت با هم متناسب است، بادکش گذاری در هر قسمت، سبب افزایش فشار در همان منطقه می شود. به عنوان مثال بادکش در ناحیه پشت ساق پا باعث می شود فشارها از سایر مناطق به سمت پایین و پاها کشیده شود (فشار در بالا تنه کاهش و در پایین تنه افزایش یابد). در نتیجه تعجب ندارد که بادکش پشت ساق پا باعث بند آمدن خون دماغ یا کاهش فشار و درد در سر می شود.

بادکش این ناحیه حتی به مدت چند ثانیه تا چند دقیقه برای درمان اورژانسی افراد دارای فشار خون بالا که دچار خون دماغ شده اند نیز مفید است. البته بایستی تاکید شود که بادکش یک روش درمانی کمکی و گاهی اوقات اورژانسی است و برای درمان کامل، بایستی آن عارضه علت یابی شده و سپس درمان بر اساس آن انجام شود. از بادکش می توان برای کمک به چاقی (حجم دهندگی) و لاغری موضعی نیز استفاده کرد.

بادکش متناسب برای مزاج های مختلف

برای مزاج های گوناگون باید بادکش به صورت های گوناگون انجام شود؛ بدین صورت که اگر کسی مزاجش گرم است نباید زیاد از بادکش گرم که مقداری گرما مصنوعی به بدن داده می شود استفاده کند. البته برای حفظ سلامتی گاهی می تواند از بادکش گرم استفاده نماید. برای درمان بیماری این افراد (اگر از گرمی است) باید از بادکشِ سردِ ثابتِ ضعیف غیر طولانی استفاده شود. اگر قرار است خلط سنگین به سطح پوست کشیده شود باید از بادکشِ ثابتِ قوی استفاده نمود. همچنین اگر قرار است خلط لطیف (صفرا طبیعی یا خون طبیعی) به سطح کشیده شود باید از بادکشِ گرمِ منقطعِ ضعیف استفاده نماییم.

عوارض بادکش های غیر متناسب

انجام هر نوع بادکش باید طبق مزاج، شرایط بیماری و دیگر شرایط (محیطی، جسمی و …) انجام شود و باید مقصود از انجام بادکش نیز معلوم باشد. در صورت رعایت نکردن این نکات، در بدن مشکلاتی به وجود می آید که در برخی موارد قابل جبران نیز نیست. فقط برای اهمیت این موضوع و به عنوان مثال چند مورد از بادکش های غیر مناسب و عوارض احتمالی آنها را در اینجا ذکر می نمایم:

• اگر برای شخصی که در بدنش اخلاط فاسد زیادی وجود دارد (هر نوع خلطی)، بدون پاکسازی و نُضج (آماده سازی مواد زائد بدن برای راحت دفع شدن) بادکش انجام شود (به خصوص بادکش متحرک)، احتمال دارد اخلاط و مواد زائد بدن به حرکت در آمده و به سوی اعضای حیاتی بدن مثل کبد، مغز، قلب رفته و در افعال آنها ایجاد اختلال کنند، و یا اینکه اخلاط به سمت آن عضوی که بادکش شده پیش برود و در آن عضو ایجاد مریضی نماید. لذا توصیه می شود قبل از بادکش های طولانی مدت (دوره های بادکش چند روزه) با پزشک مربوطه مشورت کنید یا حداقل از وجود خلط ناصالح در بدن مطمئن شوید.
• اگر برای کسی که فشار خونش بالا رفته و یا فشارش همیشه بالاست، بادکش گرم ثابت یا گرم متناوب بین دو کتف انجام شود به احتمال زیاد مشکلاتی برای قلب این شخص به وجود می آید که ممکن است جبران ناپذیر باشد.
• اگر در یک زمان برای یک نفر در دو محل یا بیشتر از دو ناحیه بادکش انجام شود (یعنی برای چند ارگان بدن هم زمان بادکش انجام شود) مثلاً بادکش پشت و ساق پا را با هم انجام دهید به خاطر تشویش در تمرکز قوا و اختلال در قوه ای مدبره احتمال دارد شخص فشارش به حدی کم شود که بیهوش و یا حداقل خوابش به مدت چند روز زیاد شود و این اختلال به همراه عدم تاثیر بادکش خواهد بود. لذا توصیه می شود در صورت لازم بودن چند نوع بادکش، بادکش بعدی را زمانی انجام دهید که حداقل 12 تا 24 ساعت از بادکش قبلی گذشته باشد. (البته در برخی موارد اگر پزشک متخصص لازم بداند می توان چند بادکش در یک زمان انجام شود).
• اگر برای شخصی که دارای بیرون زدگی دیسک در کمر است و یا دیسک هایش خیلی ضعیف است بادکش قوی روی دیسک ها (روی ستون فقرات) انجام دهید احتمال دارد که مقداری بیرون زدگی دیسک بیشتر یا ایجاد شود. لذا توصیه می شود به هیچ عنوان لیوان روی دیسک ها قرار ندهید (اگر اینچنین بادکشی لازم بود حتماً توسط پزشک متخصص انجام شود) ولی بادکش روی عضلات کنار ستون بی مانع است (البته با شرایطی که لازم است مراعات شود).
• اگر لیوان بادکش به مدت طولانی روی یکی از سرخ رگ ها (شریان ها) یا سیاه رگ های (ورید ها) بدن قرار داده شود، می تواند باعث لختگی خون در آن ناحیه شود که علاوه بر عدم خونرسانی به اعضا دیگر احتمال دارد گرفتگی در عروق سیستم مرکزی (قلب) ایجاد شود. همچنین امکان دارد باعث مشکلات خطرناکی در قلب و … گردد.
• اگر روی عروق واریس بادکش قوی انجام شود احتمال دارد باعث پارگی مویرگ ها شود. همچنین اگر بادکش سرد ِثابتِ طولانی انجام شود، مطمئناً درد واریس و شدت آن بعداً بیشتر خواهد شد.
• بادکش خیلی طولانی و غیر اصولی که باعث کبودی شدید پوست می شود علاوه بر تاثیر کم (پوست به هیچ عنوان هنگام بادکش نباید کبود شود بلکه بعد 5 دقیقه تا یک ساعت آن موضع خود به خود کبود خواهد شد که این مسئله بعد از چند روز برطرف می شود و این گونه کبودی عادی می باشد و جای نگرانی در کار نیست ولی اگر در ابتدا بادکش سریع موضع کبود شدن مطمئنا این نشان دهنده وجود اخلاط ردیئه (مواد زائد غیر قابل استفاده برای بدن که به سموم تبدیل می شود) می باشد که باید هر چه زودتر دفع شود)، کار قوای بدن را بیشتر نموده است و اگر با اصولی که بیان شد بادکش انجام بگیرد باز کبودی شدید ایجاد شود احتمال دارد علت آن وجود اخلاط ردیئه باشد (به خصوص خلط سودا) که باید آن از طریق دیگری دفع شود (مثل مصرف مسهل و … که مربوط به تجویز پزشک حاذق است).
• بادکش خیلی قوی به صورت یک دفعه باعث بروز تاول می شود. لذا توصیه می شود در صورت نیاز به انجام بادکش قوی، کم کم فشار کشش زیاد شود و قبل از بادکش مقداری روغن (نوع روغن بستگی به مزاج و علت بادکش دارد) به موضع مالیده شده و مقداری ماساژ داده شود (گرچه برخی پوست ها ضعیف بوده و حتی با فشار کم بادکش نیز تاول می زنند).
• بادکش قوی سرد (گاهی بادکش گرم نیز اگر زیاد بماند همین مشکل را ایجاد می نماید) برای کسانی که کم خونی شدید دارند باعث سرگیجه و حالت تهوع می شود و لازم است شخص قبل از بادکش مقداری عسل میل نماید.
• بادکش برای کسی که افت فشار خون دارد (به خصوص بادکش ساق پا در حالت ایستاده) باعث ضعف شدید چند روزه و گاهی باعث بیهوشی می شود.
• بادکش قوی بدون مقدمه (بدون بادکش های سبک و بدون روغن مالی) برای اشخاصی که مزاجشان خشک است احتمال بروز مشکلاتی مثل بی هوشی و ضعف شدید را به همراه دارد (گاهی حتی به همراه انجام ملزومات آن این مشکل ایجاد می شود) و گاهی باعث ایجاد بیماری های غیر قابل جبران می شود.

حال اگر به خاطر عدم رعایت اصول بادکش و شرایط آن، بیمار در موقع بادكش گذاري دچار حالات تهوع و سرگیجه و عرق سرد شد، بلافاصله بادكش را از بدن جدا نمایید و شخص را به پهلوي راست بخوابانید سپس پاهاي او را به داخل شكم خم نموده تا بعد از چند دقیقه این علایم كاملاً رفع شود. و می توانید براي رفع سریع تر علایم مقداری عسل به بیمار بدهید تا میل نماید.

وسایل مورد نیاز بادکش

وسایل مورد نیاز برای انجام بادکش گرم

• پنس فلزی جفت دار
  • پنبه
  • الکل (سفید یا صنعتی)
  • لیوان بادکش متناسب (فنجان یا لیوان شیشه ای یا لیوان های پلاستیکی حجامت)
  • روغن طبق مزاج و بیماری
  • مقداری عسل (برای بادکش های قوی لازم و ضروری است)
  • آماده کردن ضماد (در صورت نیاز).
  • شمع  یا فندک
  • برای احتیاط بهتر است کپسول آتش نشانی در دسترس باشد.

وسایل مورد نیاز برای انجام بادکش سرد

• دستگاه مکنده (مکنده دستی = همان دستگاه دردکش) یا مکنده برقی (دستگاه ساکشن برقی)
  • لیوان متناسب (لیوان های پلاستیکی)
  • روغن طبق مزاج و بیماری (در صورت نیاز)
  • مقداری عسل (برای بادکش های قوی لازم و ضروری است)
  • آماده کردن ضماد (در صورت نیاز).

مقدمات بادکش و مؤخرات آن

• تهیه وسائل مورد نیاز برای بادکش برای انجام دادن آن از جمله وسیله مکش (دستگاه دردکش یا لیوان شیشه ای مناسب، الکل، پنبه، فندک، …)، روغن های مناسب (در صورت نیاز)، …
• آماده کردن موضع برای بادکش (روغن مالی در صورت نیاز، زدودن موها برای تسهیل بادکش بخصوص در بادکش متحرک ، …).
• در بادکش های قوی و سنگین حتماً مقداری عسل تهیه شود. و مقداری قبل از بادکش میل شود.
• در بادکش های قوی 12 تا 24 ساعت قبل و بعد نباید کار های سنگین انجام شود.
• بادکش برای خانم ها در ایام عادی پریود – مگر برای درمان مشکلات پریود- ممنوع است. (بهتر است بادکش های سنگین در فاصله یک هفته قبل و یا یک هفته بعد از پریود انجام شود).
• نباید بادکش بلافاصله بعد از غذاخوردن انجام شود.
• از بادکش کردن بلافاصله بعد از حمام و ورزش پرهیز شود.
• باید در حالت گرسنگی از انجام بادکش پرهیز نمود (مگر بادکش های ضعیف مثل بادکش گونه و گردن).
• در حین بادکش و تا نیم ساعت بعد از آن نباید آب و هرگونه مایعات و مواد غذایی میل شود (مگر در بادکش های ضعیف).
• در دوره زمانی که از بادکش درمانی استفاده می شود باید به مسائل تغذیه بیشتر پرداخته شود (یعنی مراعات غذایی باید طبق مزاج و توصیه پزشک انجام شود) و همچنین لازم است از شش اصل ضروری زندگی غافل نشوید و در صدد اصلاح آنها باشید.
• کسانی که در بدنشان اخلاط ردیئه (پست) وجود دارد از بادکش کردن قبل از پاکسازی بدن پرهیز نمایند مگر اینکه بادکش در راستا خروج مواد پست باشد مثل بادکش متحرک شکم که باعث جذب فضولات و اخلاط به آن سمت می شود.
• غذاهای سنگین مثل جگر، گوشت قرمز، غذاهای مانده، عدس، ماهی، پنیر و … بهتر است 12 ساعت قبل و بعد از بادکش مصرف نشود و از غذاهای سبک و صالح الکیموس استفاده نمایید مثل سوپ جو، آش ها مختلف (آش انار، آش زرشک، آش غوره، …)، خورشت های مناسب مزاج، و … (البته شرایط مزاجی باید در نظر گرفته شود).

نکته های مهم در انجام عملی بادکش

• لیوان بادکش باید دارای لایه محافظتی باشد یعنی لبه آن مقداری زخیم باشد تا در بدن فرو نرود (از بادکش کردن با لیوان های استیل و بدون لبه باید پرهیز شود).
  • در تمام بادكش های گرم که از لیوان شیشه ای استفاده می نمایید حتماً قبل از استفاده، لبه لیوان را ملاحظه نمایید تا مطمئن شوید که سالم و بدون ترك و شکستگی است.
  • بهتر است از لیوان هایی استفاده نمایید که شفاف باشند و داخل آن از  بیرون نمایان باشد تا بتوانید بر اندازه کشش و حجم پوست مسلط باشید.
  • در بادکش گرم چون از الکل استفاده می نمایید حتماً مواظب باشید که الکل روی دست خودتان و یا روی پوست مریض ریخته نشود و اگر چنین چیزی رخ داد چند ثانیه صبر کنید تا الکل تبخیر شود.
  • چون زمان بادکش در پوست های مختلف، گوناگون است لذا نمی توان برای همه یک زمان واحد تعیین نمود (روش تشخیص زمان روی بدن های مختلف به خاطر مزاج های گوناگون و اخلاط گوناگون فرق دارد و این مسئله مربوط به علت بادکش کردن دارد که اگر مثلاً بادکش برای جمع کردن صفرا در آن ناحیه است زمان بادکش باید خیلی کم باشد- سه تا پنج ثانیه- و اگر برای جمع کردن خون باشد زمان بادکش بهتر است کمتر از سی ثانیه باشد و اگر قرار است خلط بلغم در آن موضع جمع شود لازم است زمانش از سی ثانیه تا دو دقیقه باشد و اگر قرار است خلط سودا را به آن ناحیه جمع نماییم ضرورت دارد که در ابتدا بادکش ضعیف انجام شود و بعد کم کم به فشار کشش بیفزاییم و این عمل باید تا بیش از دو دقیقه مداوم انجام شود –البته شرایط مریض و … حتماً باید لحاظ شود).
  • تعداد دفعات بادکش در روز طبق بیماری های مختلف و مکانیسم مورد نظر، متفاوت است به خاطر همین موضوع تعداد مشخصی را نمی توان برای همه توصیه کرد ولی نباید در بادکش های سبک مثل بادکش گردن و صورت بیش از 5 بار در روز بادکش تکرار شود و حداکثر تعداد در برخی بادکش ها مثل بادکش ساق پا، سه بار در روز است و حتی در برخی افراد (بنا بر قدرت بدنی و …) حداکثر بادکش یک بار در روز خواهد بود (نحوه تشخیص تعداد بادکش در هر روز توسط پزشک مربوطه تعیین می شود). در هر بار بادکش در بادکش متناوب می توان بیش از 40 مرتبه لیوان را گذاشت و برداشت (تمام این نصب و رها کردن لیوان ها که در یک زمان انجام می شود به عنوان یک مرتبه بادکش به حساب می آید).
  • کمی کبود شدن پوست بعد از اتمام بادکش، عادی است (بهترین نوع بادکش این است که بعد از چند دقیقه بعد از بادکش کبود شود (یعنی بعد از اتمام بادکش جای لیوان قرمز باشد و بعد از چند دقیقه کبود شود)) و بعد از چند روز از بین می رود که می توانید برای تسریع بهبودی از ماساژ با روغن زیتون (یا روغن های مطابق با مزاج شخص) استفاده نمایید (کبودی زیاد و شدید در حین بادکش مناسب نیست و نشان دهنده ای غلط بودن بادکش است).
  • در بادکش گرم اندازه کشش (فشار بادکش) را براساس لیوان مورد استفاده و مقدار آتش می توان تنظیم نمود مثلاً در بادکش های قوی بهتر است لیوان دهانه کوچک تری نسبت به داخل داشته باشد و در بادکش های ضعیف بهتر است لیوان دهانه بزرگ تری داشته باشد.
  • به هیچ عنوان برای کندن لیوان های شیشه ای از روی پوست، لیوان را نکشید بلکه با فشار انگشت در کنار دهانه لیوان سبب وارد شدن هوا به داخل لیوان بشوید که این امر باعث باز شدن لیوان از روی پوست می شود و همچنین در لیوان های مخصوص بادکش که در بالای لیوان دارای سوپاپ هستند با کشیدن سوپاپ لیوان ها را باز نمایید.
  • اگر بادکش برای تسکین درد استعمال می شود بهتر است لیوان بزرگ تر باشد به خصوص در استعمال بادکش در حوالی ناف برای درمان درد شکم و … .
  • بادکش متحرک (لغزان) در افراد دارای جوش های پوستی نباید انجام شود یا با احتیاط بسیار انجام شود.
  • جهت جلوگیری از انتقال بیماری های قارچی و پوستی، بهتر است هر فرد از لیوان مخصوص خود برای بادکش استفاده نماید و در صورت در دسترس نبودن لیوان های متعدد حتماً لیوان ها را قبل از استفاده مجدد ضدعفونی نمایید.

بعضی از فواید حجامت خشک (بدون خونگیری، بادکش)

• گرم کردن عضو و تسریع جریان خون موضعی
• انتقال سنگ مثلاً برای دفع سنگ کلیه
• انحراف طبیعت مثلاً در خونریزی بیش از حد قاعدگی یا خونریزی از کلیه
• تأثیر در خون سازی و رشد قدّی اطفال

چند نمونه از محل های بادکش

به طور کلی بادکش برای قسمت هایی از بدن مجاز است و قسمت هایی غیرمجاز؛ در قسمت هایی که عضله دارد مانند کتف، دو طرف ستون مهره ها در ناحیه کمر (فیله های کمری)، عضلات پشت ران، پشت بازو و با احتیاط ماهیچه های گردنی اطراف ستون مهره ها مجاز است. در سایر قسمت ها بایستی حتما تحت نظر پزشک انجام شود.

• بادکش کبد: درمان تکمیلی هپاتیت، اختلال آنزیم های کبدی، اختلالات کیسه صفرا
• بادکش کشاله ران (قسمت داخلی): درمان تکمیلی ناتوانی جنسی
• بادکش کلیه: درمان تکمیلی عفونت ادراری، دفع سنگ کلیه
• بادکش وسیع شکم: درمان تکمیلی چاقی در بلغمی ها، یبوست، زخم معده، عفونت های تناسلی، دردهای مبهم شکمی
• بادکش تخمدان ها: درمان تکمیلی کیست تخمدان، بی نظمی قاعدگی، اختلالات هورمونی
• بادکش زیر سینه ها: درمان تکمیلی خونریزی بیش از حد قاعدگی
• بادکش لثه برای افزایش خونرسانی در این منطقه و بهبود بیماری های مربوط به لثه و دندان (بهترین مکان ها زیر فک به سمت چانه یا روی عضله فکی پایین (Masetter) به سمت شکاف لب به ترتیب برای عضلات فک پایین و بالا) به صورت لغزان یا ثابت به مدت 10 تا 15 دقیقه
• بادکش زیر دنده ها درمانی فوری برای خون دماغی است که بدون دلیل انجام شود چنانچه خونریزی از سمت راست باشد بایستی بادکش زیر قفسه سینه در سمت راست قرار گیرد و برعکس. اگر خونریزی از هر دو سوراخ بینی باشد بایستی در هر دو سمت بادکش قرار داده شود. طی این عمل خون از سمت سر به سمت تنه منحرف شده و خونریزی قطع می گردد.
• بادکش پشت قفسه سینه (دو طرف ستون فقرات به شکل دو تا مثلث که قاعده ی آنها ستون فقرات باشد) برای بهبود در بیماران مبتلا به عفونت های تنفسی (پنومونی یا برونشیت) یا آسم به عنوان یک روش درمانی مکمل می تواند به کار گرفته شود.
• بادکش مناطق گوش، پشت گوش و حنجره در راستای لوله استاش (Eustachian tube) برای باز کردن انسدادها و گرفتگی های این مناطق صورت می گیرد و می تواند وزوز گوش، کم شنوایی و بعضی انواع سرگیجه ها را بهبود بخشد.
• بادکش لغزان صورت برای بهبود افتادگی ها، چروک ها و جای جوش با افزایش خونرسانی (روی جوش نبایستی انجام شود). اگر به همراه روغن بابونه یا روغن بادام شیرین (در افراد با پوست خشک) یا محلول بابونه دم کرده و کمی سرکه (در افراد با پوست چرب) انجام شود می تواند افزایش حجم را به دنبال داشته باشد. به عنوان مثال بادکش در ناحیه گونه می تواند باعث افزایش حجم و بزرگ شدن گونه ها شود.
• بادکش سینوس های فکی و پیشانی با کمک روغن بابونه در سینوزیت که بهتر است به صورت لغزان و از سمت کناره های صورت (روی پیشانی و گونه) به سمت بینی انجام شود.بادکش ناحیه تیروئید که باید توسط پزشک انجام شود و می تواند به صورت کمکی برخی اختلالات تیروئید (کم کاری، ندول) را بهبود بخشد.
• بادکش برای سردردهای ساده که به دنبال بررسی ها مشخص شده علت عضوی خاصی ندارند (تومور) مفید است. سردرد انواع مختلفی دارد و بایستی ریشه و علت سردرد ابتدا مشخص شود. درصورتی که سردرد علت خاصی نداشت و راه درمان ما فقط خوردن انواع مسکن باشد، می توان از روش های کم خطر تر مانند بادکش استفاده کرد. برای تعیین محل بادکش سر، هر شخص از دست خودش به عنوان ملاک استفاده می کند به این ترتیب که به اندازه یک وجب با انگشتان باز از نوک بینی (محل قرارگیری انگشت کوچک) به سمت فرق سر می رود، هر کجا که انگشت شست قرار گرفت محل بادکش است. اگر فردی مو نداشت که انجام بادکش راحت تر است. ولی در افرادی که در ناحیه سر مو دارند، بایستی موها داخل لیوان جمع شوند و دور لیوان با یک خمیر (خمیر بازی یا خمیر نانوائی) آغشته گردد که این خمیر با سر اتصال دارد و باعث چسبیدن لیوان به کف سر می شود. سپس مکش به وسیله دستگاه ساکشن (معمولا برقی) انجام می شود. این نوع بادکش برای افراد با اضافه وزن زیاد، فشار خون بالا یا افرادی که مواد زائد در سر جمع شده و معمولا دچار قرمزی در چشم می شوند منع شده است.
• بادکش لغزان ناحیه شکمی در جهت عقربه های ساعت برای افراد مبتلا به یبوست های مزمن مفید است چون باعث نرمش روده ها می شود.
• بادکش پشت قفسه سینه برای درمان سرفه، برونشیت و سرفه های خلط دار مفید است. بادکش قفسه سینه سبب گشاد شدن عروق قفسه سینه و همین طور باز شدن مجاری تنفسی می شود.
• بادکش پشت ساق پا علاوه بر بهبود گرفتگی عضلانی در این قسمت، در بهبود سردردها و خون دماغ نیز موثر است.
• در زمان های گذشته برای خارج کردن نیش حشرات از بدن بعد از گزش نیز از بادکش استفاده می شده است.
• یکی از جاهایی که در تصادفات دچار آسیب می شود دنده ها هستند. دنده ها می توانند دچار دررفتگی یا شکستگی شوند که می تواند به وسیله بادکش لغزان در راستای هم قرار گرفته و سریع تر بهبود یابند. شکسته بندهای قدیمی از بادکش برای جا انداختن یا در کنار هم قرار دادن دو قسمت شکستگی استفاده می کرده اند.

بادکش برای چه کسانی منع  شده است؟

• خانم های باردار مگر فقط در اندام ها و توسط پزشک متخصص مثلا انجام بادکش در ناحیه کتف زنان باردار که حتما بایستی توسط پزشک انجام شود.
• بادکش قفسه سینه در افراد با فشار خون بالا ممنوعیت دارد.
• بادکش همزمان دو یا چند منطقه از مناطق پنج گانه طبی بدن (سر و گردن، قفسه سینه، شکم، لگن و اندام ها)؛ مثلا سر و پا با هم. چون قوه مدبره (طبیعت، مدیر داخلی) بدن متحیر شده و نظم بدن و مواد و فشارهای آن به هم می ریزد و اثر مفید هم به دست نخواهد آمد.
• بادکش روی جوش یا دمل نباید گذاشته شود.
• بادکش روی رگ های واریسی نیز منع شده است.
• روی خود مهره ها و دیسک های بین مهره ای به هیچ وجه نباید بادکش گذاری انجام شود به خصوص اگر فرد دچار بیرون زدگی دیسک باشد.

لازم به ذکر است که تعدادی از این موارد منع شده با دستور پزشک و تحت نظر ایشان قابلیت اجرا شدن دارند.

تالیف سید مهدی میرغضنفری: دکتر سید مهدی میرغضنفری، پزشک، دکتری تخصصی فیزیولوژی، عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه و معاونت پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش و پژوهشگر طب سنتی ایرانی

تدوین راحله حسنی: دکترای سیستماتیک گیاهی(PhD)، پژوهشگر طب سنتی ایرانی