تدابیر دوران بلوغ از دیدگاه طب سنتی
تدابیر دوران بلوغ از دیدگاه طب سنتی
بلوغ به تغییراتی گفته می شود که در سنی خاص برای افراد اتفاق می افتد به طوریکه خصوصیات جسمی و روحی و روانی متفاوتی نسبت به قبل پیدا می کنند. این تغییرات هم برای خود فرد و هم برای اطرافیان قابل شناسایی هستند.
سن بلوغ به طور نرمال برای دختران در حدود 9-10 سالگی و برای پسران در سن حدود 13-14 سالگی اتفاق می افتد. علایم این دوره عبارتند از: رشد قدی، تغییر شکل بدن، چهره، هیکل و صدا، رشد مو در نواحی زیر بغل و ناحیه تناسلی، قفسه سینه و صورت، رشد غدد شیری پستان در دختران.
حال اگر سن بلوغ از آنچه گفته شد زودتر اتفاق افتد، بلوغ زودرس اتفاق افتاده است. علایم بلوغ زودرس در همه افراد به یک شکل نیست و به مزاج پایه بستگی دارد. در کل مزاج سنی این دوره گرم است و همه افراد با هر مزاجی، تا حدی علایم گرمی را نشان می دهند. همین طور مزاج جنس را باید در نظر گرفت، مردها نسبت به زن ها به طور کلی مزاج گرم تر و خشک تری دارند.
چه عواملی در بلوغ تاثیر دارند؟
در اقلیم های گرمسیری بلوغ کمی زودتر اتفاق می افتد مخصوصا در مناطق با اقلیم گرم و تر (استوایی) مانند مناطق جنوبی و مرکزی ایران. در مناطق شهری نسبت به مناطق روستایی بلوغ زودتر اتفاق می افتد. نور زیاد مانند گرمای زیاد بلوغ را تسریع می کند.
از نظر جثه، احتمال ابتلا به بلوغ زودرس در افراد با اضافه وزن بیشتر است. مصرف بیش از اندازه گرمیجات می تواند باعث بلوغ زودرس شود؛ تندی ها، شوری ها و شیرینی ها مزاج گرم دارند. بحث ارث و ژنتیک هم همیشه مطرح است، چنانچه سابقه بلوغ زودرس در خانواده فرد وجود داشته باشد، احتمال آن بالا می رود.
چه تغییراتی هنگام بلوغ در فرد ایجاد می شود؟
تغییراتی در مغز و به دنبال آن در هورمون ها اتفاق می افتد که باعث بلوغ می شود. هورمون های ترشح شده از هیپوفیز روی غدد جنسی تاثیر گذاشته و باعث ترشح هورمون های جنسی می شود (تستوسترون در مردها و استروژن و پروژسترون در زن ها).
حال این هورمون ها با تاثیر روی بافت های بدن تغییراتی را ایجاد می کنند از قبیل رشد عضلات، تغییرات در حنجره و تارهای صوتی و صدا، رشد موها در بخش هایی از بدن، تاثیر روی روحیات و خلق و خوی (تندخو، حساس، پرخاشگر، بی خواب، ترسو و غیره که در افراد مختلف متفاوت است)، تاثیر روی هورمون های تیروئید و غدد فوق کلیوی و افزایش هورمون استرس، بوی بد عرق به دلیل تغییر ترکیب آن، تغییر ترشحات بدن، جوش ها و دمل های پوستی، تلخی صبحگاهی دهان،
البته بایستی ذکر شود که علایم بلوغ در افراد با مزاج متفاوت می تواند تا حدی متفاوت باشد؛ به عنوان مثال افراد با مزاج سرد و خشک ممکن است دچار کابوس های شبانه، فوبیا و ترس شوند. در افراد با مزاج سرد و تر ممکن است خجالت بیش از اندازه مشاهده شود و حتی ممکن است فرد منزوی شود.
راهکارهای پیشگیری از ایجاد بلوغ زودرس و به بلوغ رسیدن بدون دردسر در دختران و پسران
برای رسیدن به هدف در رابطه با پیشگیری از ایجاد بلوغ زودرس و همین طور به بلوغ رسیدن بدون دردسر در دختران و پسران، باید روی سته ضروریه (شش اصل ضروری برای سالم ماندن) کار کرد. در این دوره به طور کلی علایمی از قبیل غلبه حرارت، صفرا، تا حدی غلبه سودا و گاهی غلبه دم اتفاق می افتد.
گاهی فردی علایم و نشانه های بلوغ را به شکل کامل نشان می دهد و فردی دیگر نه که این تفاوت ها به مزاج پایه آن فرد بر می گردد. افراد با مزاج پایه گرم (مخصوصا افراد با مزاج گرم و تر) احتمال بلوغ زودرس بیشتر دارند و معمولا این افراد به خوردنی ها و نوشیدنی های گرم نیز علاقه دارند که بایستی کمتر مصرف شود.
در این سنین به طور کلی، خوراکی های با مزاج گرم که صفرا و دم را زیاد می کنند باید کمتر مورد استفاده قرار بگیرند، مانند گوشت قرمز، انواع ادویه، سس های تند، انواع پفک و چیپس (خوراکی های شور به طور کلی)، شیرینی جات و غیره. پسرها چون مزاج گرم تری دارند باید در مصرف گرمیجات دقت بیشتری کنند.
حجامت برای افراد در سنین بلوغ توصیه می شود و می تواند بلوغ را به تاخیر بیاندازد، مگر در بچه هایی که مزاج پایه ای سرد دارند و یا اینکه بدنی ضعیف و لاغر دارند که نباید حجامت کنند. حرارت و صفرا میتواند در افراد در سن بلوغ ایجاد آفت در دهان بکند که درمان آن پرهیز از خوردن گرمیجات، مصرف خنکیجات، و دهان شویه با سرکه، جوش شیرین یا آب انار است.
انواع خوردنی ها که برای افراد در سنین بلوغ توصیه می شود عبارتند از: انواع ماهی (بهتر است به صورت کبابی مصرف شود)، میوه، ماست و دوغ و لبنیات، کاهو و سکنجبین، ریواس، سرکه و آبغوره و آبلیموی تازه، انار، نوشیدنی هایی با ترکیباتی از قبیل خیار، سکنجبین، خاکشیر، تخم شربتی، اسفرزه، آب لیموی تازه، ریواس که بهتر است برای خنک شدن در یخچال گذاشته شود تا یخ به آن اضافه شود چون یخ ایجاد سودا می کند. گل بنفشه و گل پنیرک در آب سرد و گل ختمی در آب گرم ملین های خوبی هستند که روی صدا هم موثرند.
در بحث خواب و بیداری، فرد باید سعی کند که شب ها زودتر بخوابد و صبح ها زوتر از خواب برخیزد. خواب روز باید تا حد امکان کم شود تا زود خوابیدن در شب میسر شود. خواب روز سودا را افزایش می دهد که فکر و خیالات (از جمله افکار جنسی) را بالا می برد. خواب باید کافی باشد، چراکه خواب کم مزاج را رو به گرمی و خشکی می برد، فکر و خیالات (از جمله جنسی) در پی دارد و بلوغ را تسریع می کند.
توصیه می شود که اتاق بچه ها در این سنین پر نور نباشد (اتاق های شمالی و شرقی بهترین گزینه ها هستند). در انتخاب رنگ اتاق بهتر است از رنگ های تند محرک (قرمز، نارنجی، زرد، صورتی) استفاده نشود. رنگ هایی که در طبیعت موجوداند اکثرا مزاج خنک دارند و آرامش بخش اند مانند آبی، سبز و رنگ های تیره.
نور اتاق بهتر است به سمت سفید برود. رنگ لباس ها هم بهتر است ملایم باشد. در اقلیم های خشک بهتر است بخوری خنک در فضای خانه روشن باشد. توصیه شده است که افراد در این سنین از عطرهای خنک استفاده کنند.
فعالیت های بدنی مخصوصا اگر این افراد اضافه وزن دارند باید حتما در برنامه هفتگی قرار بگیرد چراکه افزایش وزن خود باعث بلوغ زودرس می شود. احتباس (نگه داشتن مواد ضروری در بدن) و استفراغ (دفع مواد زاید از بدن) باید به خوبی انجام شود؛ یبوست نباید داشته باشد، استفاده از ملین های خنک در این افراد توصیه می شود.
تالیف سید مهدی میرغضنفری: دکتر سید مهدی میرغضنفری، پزشک، دکتری تخصصی فیزیولوژی، عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه و معاونت پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش و پژوهشگر طب سنتی ایرانی
تدوین راحله حسنی: دکترای سیستماتیک گیاهی(PhD)، پژوهشگر طب سنتی ایرانی
