صرع: علل بروز، پبیشگیری و درمان با طب سنتی

صرع: علل بروز، پبیشگیری و درمان با طب سنتی

صرع در لغت به معنی سقوط و افتادن است. حواس و حرکت بدن فرد در صرع دچار اختلال می ­شود ،ناگهان می­افتد، نه چیزی متوجه می ­شود، نه چیزی حس می ­کند و حتی نمی­ تواند حرکتی داشته باشد.

علل بروز صرع از دیدگاه طب سنتی

برای صرع در طب سنتی علت­های مختلفی ذکر شده است؛ یکی از علت­های آن امتلاء به معنی انباشته شدن مواد زائد در بدن ذکر شده است. یكی دیگر از علت­ها انقباض مغز می­باشد (بعضی مفاهیم در طب سنتی وجود دارند که به تدریج در طب جدید آشکار می­شوند مانند حرکت، انقباض و انبساط مغز، عروق، بطن­ها و مجاری داخل مغز). علت سوم ناشی از خشكی است كه به ندرت اتفاق می­افتد.

همانطور که بیان شد صرع ممكن است به دلیل انباشته شدن مواد زائد رخ دهد که این انباشتن می­تواند در مغز یا در جایی دیگری از بدن اتفاق افتد. اگر مواد زائد در خود مغز انباشته شوند، مجاری داخل مغز دچار انقباض،گرفتگی و انسدادهای نسبی می­شود و درنهایت می­تواند صرع ایجاد کند. 

هنگامی که انباشتن مواد زائد در جایی دیگر از بدن اتفاق افتد (بیماری­های مشارکتی)، بخاراتی تولید می­شود که به مغز رسیده و آن را منقبض می­كند؛ ممکن است در عضلات تجمع پیدا کند و حالت گرفتگی عضلانی ایجاد کند.

در فردی ممکن است زیر پوست تجمع یابد و تولید لیپوم وتوده­های زیرپوستی کند. تجمع مواد زائد در رحم و تخمدان ایجاد فیبروم و کیست می­کند. کبد چرب ناشی از تجمع مواد زائد در کبد است. یکی از عوارض تجمع مواد زائد در مغز صرع است.

امتلاء زمانی اتفاق می­افتد كه تناسبی بین ورود مواد به بدن، مصرف و خروج آن وجود نداشته باشد و معمولاً در مواردی مانند پرخوری، درهم خوری، كم فعالیتی، عدم ورزش و یبوست اتفاق می­افتد. مانند اتاقی که مرتب اجناسی وارد آن شود و چیزی از آن خارج نشود. پس از گذشت مدت زمانی این اتاق پر می­شود. بدن هم مانند آن اتاق است. بایستی به اندازه خورد، قبل از سیر شدن کامل از غذا خوردن دست کشید وغذا را خوب جوید.

امتلاء می­تواند برای همه اخلاط اتفاق افتد اما شایع‌ترین اخلاطی که ایجاد صرع می­کنند بلغم و سودا (اخلاط سرد) هستند. چون مغز هم سرد است استعداد تجمع این اخلاط در مغز مقداری بیشتر است. بین مردم معروف است که هرکسی که صرع دارد گرمی بخورد و از سردیجات پرهیز کند. این مطلب تاحدی درست است امامطلقاً درست نیست.

گاهی صرع به دلیل حساس بودن مغز انسان اتفاق می­افتد. بعضی افراد اصطلاحاً ذكاءالحس (خیلی با ذکاوت، نکته سنج، بسیار دقیق و ظریف) هستند. این اتفاق بیشتر برای کسانی می­ افتد که مغزهای روبه خشك دارند (گرم وخشک یا گاهی سرد و خشک).

به عنوان مثال این افراد به صدای دزدگیر ماشین که درچندكوچه آن طرف­تر به صدا در می­آید حساس هستند،یا با صدای بال زدن مگس از خواب می‌پرند، همه جا باید ساکت باشد تا به خواب روند، بوها را خیلی خوب و دقیق متوجه می­شوند (بوی غذایی که در حال ته گرفتن است را به سرعت متوجه می­شوند، به عطرها حساسند و غیره).

چنین افرادی که مغزی حساس و تحریک پذیر دارند، می­توانند مستعد صرع هم باشند. برای درمان این افراد، بایستی حساسیت این افراد کم شود. مرحله اول درمان پرهیز از كم­خوابی، بی­خوابی، فیلم­های محرك،‌ بوهای تند، نورهای تند و افزایش خواب است. در مرحله بعدی بایستی مصرف غذاهایی به آنها توصیه شود که اصطلاحاً لعاب­دار و رو به خنك هستند و ماندگاری بالا در مغز دارند مانند سیرابی و شیردان، پاچه گوسفند و لعاب جو.

به طور کل صرع در بچه ­ها بیشتر مشاهده می­شود. می ­توان این گونه توجیه کرد که رطوبت در بدن بچه­ ها بیشتر است، ساعات زیادی در روز خواب هستند که خود باعث افزایش رطوبت بدن می­شود. در دوره بارداری بچه چندین ماه دریک محیط رطوبتی قراردارد و پس از به دنیا آمدن این رطوبت راه به همراه دارد. حال اگر مادر در غذا خوردن تدابیر مربوطه را رعایت نکند، رطوبت زائد می­تواند از طریق شیر به بچه برسد. تکان دادن بچه ها در گهواره به پاکسازی بدن از مواد زائد کمک می­کند.

گاهی اوقات در کودکان تب باعث ایجاد صرع می­شود؛ رخ دادن تب در بچه­ها، مخصوصاً با مزاج خشك كه وزن كمی دارند، لاغرند، معمولا وزن تولدشان كم است و خشكی مزاج و مغز دارند، باعث بالا رفتن حرارت بدن می­شود، رطوبت­ها از بین می­برد و باعث افزایش حساسیت مغز می­شود.

این بچه­ها معمولا به راحتی نمی­خوابند، شلوغ می­كنند، گریه می­كنند، خوب غذا نمی­خورند و بعد از تب حالت صرع و تشنج در آنها ایجاد می­شود. باید توجه كرد كه همه صرع ­ها ناشی از گرمی یا سردی نیست که این خود باعث انتخاب روش درمانی متفاوتی می­شود. مادر هم باید رژیم غذایی خاصی را رعایت كند و مصرف گرمی­جات و عوامل محرك را به حداقل برساند.

صرع چهره ­های مختلفی دارد؛ یک نفر دچارصرع می­شود و چشمانش ثابت می­ماند، فردی تكان نمی­خورد، فردی دیگر خروج کف از دهان هم دارد، فردی قبل از صرع دچار علائم هشدار دهنده مانند اختلالات بویایی می­شود و بزاق، مخاط بینی و اشک چشم به مقدار زیاد ترشح می­شود.

راهکارهای درمانی صرع

مانند درمان بسیاری از بیماری­ها در طب سنتی، برای درمان صرع نیز سه مرحله وجود دارد: اولین قدم همیشه پرهیز است. دومین مرحله نٌضج به معنی پختگی و به تمامیت رسیدن مواد داخل بدن و قابل مصرف و مرحله آخر دفع شدن آن از بدن است. به عنوان مثال سیبی نرسیده، سیبی است که نضج پیدا نكرده است.

سیب بعد از رسیدن دچار پختگی شده و آماده مصرف می­شود.در بدن مواد نضج نیافته وجود دارد مانند رطوبت­های ژله­ مانند و پف آلودگی­ها كه قابلیت مصرف و دفع ندارند و بایستی به بدن فرصت پختن این مواد را داد.

چنانچه این مواد در بدن تجمع پیدا كنند،چاقی، پف آلودگی، خماری، حافظه كم، كابوس، صرع و غیره می­تواند ایجاد شود. اسهال ایجاد کردن یکی از راه­های دفع مواد زائد تجمع پیدا کرده در بدن است که با موادی از قبیل دم­نوش­ها و عرقیجات اسطوخودوس، بادرنجبویه، بابونه، آویشن می­تواند انجام شود.

یبوست در صورت وجود بایستی درمان شود. یکی از روش­های درمان یبوست در قدیم و امروز تنقیه است که بایستی توسط پزشك متخصص انجام شود. برای این کار، داروهای گیاهی مثل اسطوخودوس و بابونه یا عصاره­های آن­ها را در آب ولرم ریخته و از طریق مقعد وارد روده می­کنند. این پاكسازی به دفع مواد زائد بدن كمك می­كند. در واقع وقتی این مواد زائد از کل بدن دفع می­شوند، میزان آن در مغز هم كم می­شود.

عطسه كردن با تكان­هایی كه در سر ایجاد می­کند باعث دفع مواد زائد تجمع پیدا کرده در سر می­شود.

چکاندن روغن بابونه در بینی، گرم نگه داشتن سر، گاهی آفتاب گرفتن در فصل­های سرد، نخوابیدن در اتاق سرد و جای سرد یا در سایه برای فردی با مزاج سرد و مخصوصا در فصل سرد می­تواند به افرادی که دچار حمله صرع می­شوند کمک کند.

جالب است كه این افراد در فصل­های سرد و همین­طور در شب حملاتشان بیشتر می شود.

ورزش برای این افراد نسبت به غذادر اولویت قرار دارد. در واقع ورزش گرمی بدن را افزایش می­دهد و رطوبت­های زائد بدن را دفع می­كند. ماساژ، دلك و غمزکه همان ماساژ­های قدیمی هستند به دفع رطوبت­ها و سردی­هاكمك می­كنند و باعث كاهش حملات صرع و شدت آن می­شوند.

اخلاط گرم هم می­توانند در بدن تجمع پیدا كنند و ایجاد صرع كنند که البته با احتمال كمتر صورت می­گیرد. گرمی صرع را در افراد با غلبه خلط خون تحریك می­كند. حال موقعیتی را در نظر بگیرید که این فرد شب آب گوشت (غذای سنگین) خورده، فشارش بالا رفته و تجمع خلط خون پیدا كرده است. گاهی اوقات این افراد دچار صرع می­شوند كه ناشی از افزایش خلط دم می­باشد.

راه حل آن مثل همیشه در درجه اول پرهیز است؛ مصرف غذاهای سنگین، چرب، گوشت قرمز، روغن­ها و برنج زیاد باید محدود شود.

یکی از غذاهایی که به این افراد توصیه می­شود آشی است كه بیشتر آن سبزی و مقداری لپه است. کلا مقدار غذای مصرفی در این افراد بایستی کم شود و از مایعات و سالادجات بیشتر استفاده کنند.

راه حل بعدی پاكسازی بدن می­باشد که برای مواد زائد مختلف متفاوت می­باشد. به عنوان مثال در مورد سودا پاکسازی با مصلح و ملین انجام می­شود. بهترین راه دفع خلط خون و دم خونگیری از بدن است که به روش­های مختلف (مانند حجامت كردن و فصد كردن) در قدیم صورت می­گرفته است.

امروزه این روش­ها بایستی با تجویز پزشك متبحر انجام گیرد. اگر این روش­ها به جا و درست انجام شوند، به عنوان مثال با یك مرحله فصد، فرد تا مدت­ها حمله­ای ندارد و حالش خوب است.

البته لازم به ذکر است که خونگیری به تنهایی كافی نیست و حتماً تغییر سبك زندگی و پرهیز باید لحاظشود.در صورت وجود یبوست این افراد بایستی مسهل­های رو به خنك مثل آلو بخارا و تمر هندی­های تازه و ملس استفاده کنند.مصرف روغن­های خوراكی مثل روغن زیتون نیز مفید می­باشد.

یكی دیگر از اخلاط بدن خلط صفرا است كه به دلیل سبكی و روانی معمولاً ایجاد صرع نمی­كند. اما گاهی اوقات در این افراد هم صرع مشاهده می­شود. معمولا در این افراد رنگ چهره زرد است، احساس تهوع زیاد است، قبل از حمله صرع، احساس تلخی دهان ممكن است داشته باشند، حرارت سر بالا می­رود و بی­قرار می­شوند که اینها از نشانه­های افزایش خلط صفرا می­باشد.

مصرف غذاهایی که صفرا را زیاد می­كند مثل ادویه ­جات تند، غذاهای سرخ كرده، تحریك به وسیله فیلم­های اكشن، موسیقی­ های تند، نور زیاد محیط، عطرهای تند، بی­خوابی، مغز را رو به گرمی و خشكی می­برد و احتمال صرع در این افراد بیشتر می­شود. برای این افراد خنكی­جات مفید است و علایمشان را بهبود می­بخشد.

سكنجبین، شربت آلو، تمرهندی، گاهی مقداری شربت با آبغوره و شربت­های آبلیمو كه رو به خنكی است مفید می­باشد. چکاندن روغن بنفشه در بینی، مالیدن روغن خنك به سر، ماساژ های ملایم و ورزش­هایی مانند شنا كه رو به خنكی است مفید می­باشد و علایم را بهبود می­بخشد.

گاهی ماده زائد در مغز جمع شده كه این تجمع باعث صرع می­شود. گاهی تجمع مواد زائد جایی دیگر در بدن رخ می­دهد. با اینکه این تجمع به صورت مستقیم در مغز نیست ولی اثراتش به مغز می­رسد.

این اثرات را حكما به بخار تفسیر كرده­ اند. امروز در علم طب جدید نیز اثبات شده که گازهایی در بدن شكل می­گیرد، این گازها از جنس دی­اكسیدكربن و نیتروژن هستند که در بدن حركت می­كنند. این گازهادر تمامی اعضا ممكن است تولید شوند (چون همه اعضا دارای متابولیسم و سوخت و ساز هستند) ولی به طور عمده در سیستم گوارش شکل می­گیرند.

اگر در معده مواد زائد جمع شود، معده سنگین شده و غذا هضم نمی­شود. غذا ساعت­ها در معده باقی می­ماند و بادگلو، بوی نامطبوع، ترش كردن و نفخ كردن معده رخ می­دهد. در هم غذا خوردن و پرخوری، باعث اختلال معده و تجمع مواد زائد در آن می­شود.

اخلاط سودا و بلغم اخلاطی هستند که ضمن این فرایند بیشتر تولید می­شوند. اگر گازهایی تولید شده زیاد باشند، مغز واكنش می­دهد. استفاده مکرر و زیاد از موادی که تولید گاز می­کنند مانند پیاز، سیر، تره و موادی که بوهای خیلی تند دارند یا غذاهای نفاخ مثلاً حبوبات، ایجاد نفخ و گازهایی در بدن می­كند كه متصاعد شده و بالا می­رود.

اگر این بخارات به مغز برسد، روی بافت مغز تاثیر گذاشته و جمع­شدگی در مغز اتفاق می­افتد. انقباض چه در مغز، بطن­ها، حفرات مغز و مجاری موجود در آن باعث کند شدن جریان عصبی یا حتی متوقف شدن آن می­شود. این كندی یا توقف گذرا باعث صرع می­شود.

گاهی اوقات معده خالی نیز می­تواند سبب حملات صرعی شود. این اتفاق زمانی می­ افتد كه مقدار ماده زائد كم است، ولی یك ماده قوی و بسیار محرك مانند صفرا و سودا وجود دارد. گاهی اوقات پس از پرخوری فرد دچار صرع می­شود که معمولا این نوع حملات در افراد چاق مشاهده می­شود. در این حالت مقادیر زیادی اخلاط در معده جمع شده است.

یكی از بهترین راه­ها برای رفع علت صرع ناشی از تجمع مواد زائد در معده، قی كردن است. یکی از درمان­های مسمومیت در قدیم دادن دارویی به آن فرد بوده كه غذا را برگرداند. به عنوان مثال خوراندن ‌یكی دو لیوان آب نمك یا به صورت مخلوط با سكنجبین یا مخلوط آب ترب و شوید (این ترکیب قی آورتر است).

پس از قی كردن بایستی تقویت معده صورت گیرد. معده­ای كه ضعیف و سست شده است (در واقع حالت نیمه فلج پیدا كرده است) باید قوی شود. برای قوی كردن معده مالیدن روغن­های گرم روی ناحیه معده مانند روغن بابونه، مصرف مقداری گرمی­های مختصر مثل زنجبیل، مربای گل قند، رب به و سیب توصیه شده است.

طرز تهیه مربای گل قند: گل سرخ را به مدت چند روز در شكر سرخ قرار می­دهند و مخلوط می­كنند. این مخلوط به تدریج به گل قند تبدیل می­شود كه برای معده مفید است.

طرز تهیه رب به یا سیب: آب سیب یا به را بگیرید و روی كتری به روش غیر مستقیم بایستی حرارت ببیند (مستقیم روی شعله قرار نمی­گیرد).بعد از حدود 12-18 ساعت با حرارت غیر مستقیم به حالت مربا درمی­آیدکه برای معده بسیار برای مفید است و هضم راحتی دارد (مخصوصا برای کسانی که با خوردن به و سیب دچار نفخ می­شوند، بسیار مفید است).

طرز تهیه شربت جلاب: آب و شكر جوشانده شود، سپس زعفران و كمی گلاب اضافه می­شود كه تبدیل به جلاب می­شود. این نوشیدنی، بهترین نوشیدنی برای كسانی است كه معده سرد دارند.

گوشت پرندگان کوچک مانند بلدرچین و گوشت بره برای معده­های سرد و ضعیف مفید است. دارچین (مانند چای دارچین و زعفران)، حریره بادام و انواع فرنی نیز می­توانند معده­های سرد را تقویت كنند.

در مقابل معده ­های سرد، بعضی از معده­ ها خیلی گرم هستند. كاهو، خرفه، رب به و سیب (مفید برای معده­ های سرد و گرم) می­تواند تقویت كننده معده­های گرم باشد. لازم به ذکر است که معده­ های گرم، حرارت زیاد و حالت سوزش دارند و اصطلاحاً بخارات سوزنده در آن زیاد می­شود.

ممکن است مواد زائد در طحال انباشته شوند كه در این صورت زیر دنده چپ با فشار درد می­گیرد. گاهی اوقات مواد زائد در مجاری تناسلی جمع می­شوند. در افرادی كه تا سنین بالا ازدواج نكرده­اند یا كسانی كه اختلال عادت ماهانه دارند، تجمع مواد زائد در جهاز و آلات تناسلی ممكن است منجر به صرع شود.

حملات صرع گاهی اوقات در افراد باردار نیز مشاهده می­شود. می­توان اینطور تفسیر کرد که در بارداری دفع مواد زائد از طریق عادات ماهانه صورت نمی­گیرد، معمولا این افراد ورزش هم نمی­كنند، فقط خوردن و استراحت، درنتیجه تجمع مواد زائد و نهایتا صرع رخ می­دهد.

یكی از نشانه­ های تجمع مواد زائد در كبد،‌ درد در سمت راست و زیر دنده است. گاهی اوقات تورم ناحیه دست و پا هم در این افراد مشاهده می ­شود. مسلماً ماساژ برای این افراد بسیار مفید است و جلو حملات صرع را می­گیرد.

بهتر است در این افراد بالای ناحیه بازو یا ران را ببندند تا صعود بخارات مقداری کاسته شود و حملات صرع کاهش یابد. روغن مالی برای این افراد خیلی مفید است، به خصوص در كسانی كه دست و پای خشكی دارند، روغن مالی به همراه ماساژ بسیار كمك كننده است.

چنانچه تجمع مواد زائد در مغز باشد، با بادكش گذاشتن روی پشت ساق پا و بازوها و ماساژ مواد زائد از مغز به سمت آن اندام كشیده می­شود. اگر تجمع مواد زائد در اندام­ها باشد، معمولاً با احساس درد در دست و پا همراه است که بایستی بادكش­ها در پشت ساق پا و به سمت ناحیه لگن صورت گیرد. روغن مالی نیز از پنجه پا به سمت ناحیه لگن بایستی صورت گیرد یا از لای انگشتان دست شروع شده و به سمت شانه روغن مالی ادامه یابد. بستن دست و پا (البته نه به صورت خیلی محکم) می­تواند كمك كننده باشد.

گاهی اوقات مغز به منظور جلوگیری از ورود سم به خودش ایجاد صرع می­کند. این سم می­تواند به وسیله گزیده شدن توسط عقرب یا مار وارد بدن شده باشد، یا در اثر زیاده ­روی در مصرف دارو یا سمی دیگر ایجاد شده باشد و یا حتی مسمومیت با مواد غذایی ممكن است ایجاد صرع كند.

جمع بندی در مورد صرع

رعایت نکات زیر در همه افرادی مبتلا به صرع، مفید است: اول، شناخت مزاج و رعایت تدابیر مزاج مربوطه و سبك زندگی مربوطه، دوم، تحریک به ایجاد عطسه (عطسه یكی از پاك كننده­های مغز و سر هست)، سوم، چکاندن روغن در بینی در صورت احساس خشکی در بینی و مالیدن روغن به سر و صورت (مانند روغن بادام شیرین که برای همه طبع­ها مفید است)، دود کردن اسپند، كندر و سایر گیاهان خوش بو، علاوه بر داشتن بوی خوش، در مغز نفوذ کرده و باعث پاكسازی مغز و سر می­شود.

از جمله موارد دیگر که بهتر است این افراد رعایت کنند می­توان موارد زیر را ذکر کرد:عدم داشتن حركت سریع یا ناگهانی، در ارتفاع ایستادن و نگاه كردن، شنیدن خبرهای مهیج، ترس زیاد و شادی بیش از حد، عدم توقف زیاد در حمام و یا مکان­های با رطوبت بالا مانند كوهستان، پرهیز از سرما مخصوصاً هنگام شب و خواب.

خواب این افراد بایستی متعادل باشد، خواب زیاد در مزاج­های سرد و خواب كم مخصوصاً‌ در مزاج­های خشك و حرارتی می­تواند عامل ایجاد صرع باشد.ورزش بسیار مفید است.

غذاهای محرك و تند، غذاهایی كه ایجاد گاز می­كنند و نفاخ هستند (مانند تره، سیر پیاز و نوشابه­های گازدار)، غذاهای خیلی سنگین، فست­فودها و گوشت گاو در همه افراد و با همه مزاج­ها ایجاد صرع می­كنند. مصرف زیاد میوه­های سرد و تر مثل هندوانه، خیار و سالاد جات و همین طور لبنیات می­تواند در مزاج­های سرد و تر ایجاد صرع كند.

تالیف: دکترسید مهدی میرغضنفری، پزشک، دکترای تخصصی (PhD) فیزیولوژی، معاون پژوهشی  و مدير گروه طب سنتی دانشکده پزشکی و عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه علوم پزشکی ارتش، و پژوهشگر طب سنتی ایرانی

تدوین: راحله حسنی: دکترای تخصصی(PhD) سیستماتیک گیاهی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی