تدابیر  پس از به دنیا آمدن نوزاد و شیردهی در طب سنتی ایرانی

تدابیر  پس از به دنیا آمدن نوزاد و شیردهی در طب سنتی ایرانی

در بسیاری موارد دیده می شود که رطوبت اضافه دوران بارداری که خود را به شکل اضافه وزن نشان می دهد، پس از زایمان (که معمولا به شکل سزارین انجام می شود) و تی شیردهی باقی می ماند و وزن به حالت اولیه قبل از بارداری بر نمی گردد.

این افراد علاوه بر رعایت تدابیر مربوطه، بایستی حتما ورزش منظم را در برنامه زندگی خود قرار دهند. همچنین می توانند از ماساژ با کمک روغن های بابونه که منافذ پوستی آنها را باز می کند نیز استفاده کنند. سونای خشک نیز مفید است چرا که باعث عرق کردن در این افراد می شود.

استفاده از داروهای مدر نیز پیشنهاد می شود. در صورت وجود یبوست حتما باید رفع شود. استفاده از سردیجات در مزاج های سرد بایستی کاهش یابد. اگر عادت ماهانه به حالت اولیه بر نگشته، خود می تواند عاملی برای تشدید این حالت باشد. همه این کارها باعث دفع رطوبت های اضافه از بدن می شود.  

تغییر مزاج مادر پس از زایمان

بارداری یک تغییر موقت برای بدن است که برای مدتی بدن را دچار تغییرات می کند، ولی تغییراتی که ایجاد می کند می تواند در بدن ماندگار شود. برای مثال افزایش وزنی که پس از اتمام بارداری و شیردهی به حالت عادی و قبل بارداری بر نمی گردد.

فرایند های طی بارداری و اتفاق هایی که بعد آن می افتد: زایمان (که می تواند طبیعی یا سزارین باشد)، دوره نفاس، و دوره شیردهی می توانند تغییرات زیادی در بدن مادر به وجود آوردند. در اواخر بارداری، زایمان و دوران شیردهی مزاج خانم ها (با توجه به تغییر در سته ضروریه مانند تغییر در خواب (کم خوابی یا بی خوابی)، افزایش استرس و فعالیت های آنها) به سمت گرم تر شدن پیش می رود.

اکثر غذاهایی که به این افراد هم داده می شود مزاج گرم دارند. حال اگر مزاج پایه این افراد هم گرم باشد، زمینه برای سوء مزاج در این افراد به وجود می آید. حال اگر تدابیر مزاجی و بارداری و پس از آن به خوبی رعایت شود، این افراد به حالت طبیعی بر می گردند وگرنه تغییرات ایجاد شده در بدن شخص ماندگار می شوند و چه بسا تا آخر عمر همراه شخص باقی بمانند.

جای زخم و بخیه

در مورد جای زخم و جای بخیه، افراد مختلف با هم متفاوتند. افراد با مزاج خشک اصطلاحا بد زخم هستند. به عبارتی جای زخم به اشکال مختلف مانند گوشت اضافه، خراش، یا لک به جای جوش ها و خراش ها باقی می ماند. مسلما نوع جراحی و نوع برش در جای زخمی که بعدا می ماند نیز بسیار مهم است.

در طب سنتی به وسیله اصلاح مزاج، شستشوی زخم با محلول دم کرده بابونه به اضافه کمی سرکه، رطوبت بخشی پوست با بعضی پمادها (روغن گل سرخ یا بابونه یا بادام شیرین) روی جای زخم و گوشت اضافه می توان به رفع مشکلات فوق کمک کرد. به کار بردن این روش ها در کنار تکنیک های پزشکی مدرن مانند لیزر و جراحی های زیبایی باعث افزایش اثر بخشی آنها می شود.

تدابیر شیردهی

مادران شیرده علاوه بر اینکه باید آگاهی‌های لازم برای سیرکردن شیرخوار خود را کسب کنند، کیفیت شیر خود را نیز باید مورد توجه قرار دهند تا در صورت رقیق، کم‌حجم یا بوی نامطبوع بتوانند با اصلاح برنامه غذایی خود، کیفیت شیرشان را در دوره شیردهی به نوزاد خود رافزایش دهند.

پس از زایمان، اولین اقدام مادر، شیردهی به نوزاد است. شیری که به نوزاد داده می شود باید از مقدار کم شروع شده و به تدریج زیاد شود و تا زمانی که کودک درخواست شیر نکند به او شیر ندهند. علامت درخواست شیر، دست و پا زدن و گریه نوزاد است.

در دوران شیردهی مادران باید از پر کردن بیش از حد معده شیرخوار پرهیز کنند و بعد از شیر دادن و گرفتن آروغ، در صورت امکان او را بخوابانند زیرا خواب به هضم شیر در کودکان شیرخوار کمک می‌کند.

شیر مادر باید کیفیت و خصوصیات لازم را داشته باشد تا بتواند شیرخوار را سیر و به رشدش کمک کند. شیر مادر باید قوام معتدل داشته باشد. به این منظور بهتر است قطره‌ای از شیر را بر روی ناخن بچکانید، اگر جریان یافت به معنای آن است که شیر رقیق است و اگر ثابت ماند، یعنی غلیظ است و اگر کمی جریان پیدا کرد و سپس متوقف شد، به معنای آن است که شیری معتدل است.

مقدار شیر هم باید در حد متوسط باشد و زیادی آن دلیل رطوبت و کمی آن، اغلب دلیل خشکی مزاج است. مصرف زیاد رطوبتی ها توسط مادر منجر به رقیق و رطوبتی شدن شیر او شده، فقط شکم نوزاد را پر کرده اما سیرش نمی کند.

مصرف بیش از حد گرمیجات در دوران شیردهی، شیر را خیلی غلیظ و گرم کرده می تواند در کودک ایجاد تشنگی و خارش و جوش های زیر پوستی بنماید. رنگ شیر باید سفید و خوشبو باشد، کف زیادی ایجاد نکند و متشابه ‌الاجزا (یکنواخت و یکدست) باشد.

گاهی حساسیت نوزاد به پروتئین های گاوی وجود دارد که ربطی به مزاج نداشته و مادر در دوران شیردهی باید برای مدتی لبنیات گاوی نخورد.

تغذیه مناسب دوران شیردهی

تغديه مناسب دوران شيردهی بایستی ویژگی های زیر را داشته باشد:

در درجه اول متناسب با مزاج شخص باشد. بهترین اغذیه برای این افراد گندم، برنج، ذرت، گوشت بره و بزغاله، ماهی تازه، ماش و امثال آنها، کاهو، اسفناج، بادام، و فندق است. بدترین گوشت ها، گوشت گاو مانده و خشک کرده، گوشت حیوان پیر، ماهی کهنه و نمک سود می باشد.همچنین بدترین سبزی ها شامل شاهی، خردل (نعناع نیز بدون ضرر نمی‌باشد) می باشد و توصیه می شود در کمترین مقدار در رژیم غذایی افراد شیرده قرار گیرد.

روش های اصلاح شير

اگر شیر دارای بوی بد باشد، مصرف مقدار کمی سرکه همراه غذاها، قی کردن با استفاده از سکنجبین و آب گرم، ورزش معتدل، شستشوی بدن با آب گرم و مصرف غذاهای خوش‌بوی توصیه می شود.

اگر شیر رقیق باشد، پرهیز از ورزش و توصیه به سکون و آرامش و خواب زیاد و مصرف غذاهای مقوی و تولید کننده خون غلیظ توصیه می شود.

اگر شیر کم باشد، بایستی توجه کرد که علت آن چیست. اگر علتِ کمی شیر حرارت باشد، باید توجه کنند که حرارت در تمام بدن است یا فقط در پستان.

اگر حرارت در تمام بدن باشد به حسب آن تعدیل حرارت نمایند (مصرف غذاهای با طبع سرد و خنک) و اگر نیازمند تنقیه باشد اقدام به تنقیه بدن بکنند. و اگر حرارت فقط در پستان باشد (یکی از مهم‌ترین علائم آن گرمی پستان است) از ضماد و طلاها (محلول و مایع پاشیدن به موضعی سرد) و معدلات خفیف استفاده نمایند.

حال اگر علت کمی شیر از برودت یا سده یا ضعف قوه جاذبه پستان باشد باید از غذاهای مایل به حرارت استفاده نمایند. همچنین خوردن زردک و تخم آن مفید است. مالیدن روغن بابونه به سینه ها به صورت دورانی و نیز از قاعده پستان به سمت نوک پستان نیز مفید است.

اگر علت کمی شیر، کمی خوردن غذا باشد، استفاده از جو و گندم و برنج، سبوس گندم، حبوبات و نخود لوبیا به همراه تخم رازیانه، شوید و سیاه‌دانه توصیه می شود. خوردن آب کله پاچه و ماهی تازه کبابی با ادویه مناسب مفید است.

تدابير کلی دوران شيردهی:

به طور کلی در دوران شیردهی باید تدابیری رعایت شوند مانند پرهیز از نزدیکی زیاد، داشتن حسن خلق و دوری از خشم و غضب و غم و اندوه، ورزش، ماساژ و حمام معتدل.

در مورد شیر دادن نیز باید به نکاتی توجه کرد همانند اینکه بهترین شیر برای کودک شیر مادر می‌باشد و تجربه شده حتی اگر سینه مادر شیر نداشته باشد مکیدن سینه مادر فوائد زیادی برای کودک خواهد داشت.

برای شیر دادن از مقدار کم شروع کرده و به تدریج زیاد نمایند. تا زمانی که کودک درخواست شیر نکند به او شیر ندهند و علامت درخواست شیر دست و پا زدن و گریه کودک می‌باشد. از پر کردن بیش از حد معده کودک پرهیز نمایند.

شیر آغوز

حکمای طب سنتی در بیان اهمیت مساله شیر مادر و آغوز بیان کرده اند که در صورتی که نیاز باشد برای کودک دایه ای گرفته شود (به عنوان مثال شیر مادر کم باشد)، بهتر است دایه ای انتخاب شود که از نظر خلق و خو، جثه، محل زندگی، فرهنگ، حتی ماه بارداری و هفته آن تا حد امکان شبیه مادر باشد و بیشترین تناسب را با نوزاد خواهد داشت.

آغوز نیز حتما توصیه می شود برای کودک و بسیار مفید است. شیری که در بدن مادر و بعد از تولد بچه تولید می شود، دقیقا متناسب با نیاز های همان بچه در همان زمان است. حتی اگر مادری در یک سالگی بچه اولش، بچه دومش به دنیا بیاید، تناسب شیر با بچه دوم بیشتر خواهد بود.

در نتیجه توصیه می شود که بچه بعد از به دنیا آمدن و هر چه زودتر از مادر خود شیر بخورد و آغوز کاملا متناسب با نیاز کودک است و در صد مواد مغذی آن نسبت به شیری که بعد از چند روز در بدن مادر تولید می شود بیشتر است.

ترکیبات آغوز متناسب با تغییرات بدن مادری است که کودک در همان بدن رشد پیدا کرده و در نتیجه کاملا متناسب با نیاز های کودک و سن او است. تاکید می شود که نوزاد از مادر خود شیر بنوشد، در سریع ترین وقت ممکن حتی بلافاصله بعد از تولد، چرا که فارغ از بحث تغذیه ای، مبحث روانی و عاطفی آن اثبات شده است.

رفلاکس معده در نوزاد و مادر

یکی از علل شایع رفلاکس معده (یا ترش کردن، برگشت اسیده معده به مری)، وجود رطوبت زیاد در معده است. وقتی گوارش مادر خوب نباشد، رطوبت های زائد به خوبی دفع نمی شوند، در نتیجه این رطوبت ها می توانند از طریق شیر به کودک شیرخوار هم منتقل شوند.

در واقع درصد آب شیر بالا رفته و شیر سردتر و رطوبتی تر می شود. و به دنبال مصرف شدن آن توسط کودک، می تواند رفلاکس در نوزاد را هم به دنبال داشته باشد. در نتیجه برای درمان، ابتدا بایستی مزاج مادر اصلاح شود.

به این ترتیب که تا مدتی مواد غذایی با مزاج رطوبتی و سرد را نخورد یا کمتر مصرف کنند مانند آب، لبنیات، ترشیجات، میوه های ترش. مصرف میوه ها و کمپوت های شیرین، خوردن کمی از پودر ترکیب شکر یا نبات و پودر زیره سبز بیست دقیقه بعد از غذا، روغن مالی با روغن بادام شیرین روی شکم (برای کودک هم می تواند انجام شود) نیز توصیه می شود.

تالیف سید مهدی میرغضنفری: دکتر سید مهدی میرغضنفری، پزشک، دکتری تخصصی فیزیولوژی، عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه و معاونت پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش و پژوهشگر طب سنتی ایرانی

تدوین راحله حسنی: دکترای سیستماتیک گیاهی(PhD)، پژوهشگر طب سنتی ایرانی