چرا دچار سوء مزاج می شویم؟

علل بروز سوء مزاج

باید توجه داشت، بهترین حالت مزاجی برای هر شخص، حالتی است از نظر میزان حرارت و رطوبت که با آن متولد شده است. بنابراین مزاج خوب و بد نداریم. همه حالات مزاجی خوبند مشروط به این که در حالت اعتدالی خود (میزانی از حرارت و رطوبت که شخص با آن متولد شده است) قرار داشته باشند و نشانه آن، درست عمل کردن همه اجزای بدن و همان حالت سلامتی می باشد.

انحراف و فاصله گرفتن از مزاج پایه به سمت گرمی، سردی، خشکی و یا تری، و یا همان سوء مزاج منجر به بروز علائم یا مشکلاتی برای شخص می شود که باید آن ها و عوامل ایجاد کننده را شناخته و جلوگیری نماید.

اگر این انحراف از مزاج، زیاد و طولانی مدت باشد، منجر به سوء مزاج و استقرار بیماری ها در بدن شخص می شود. تمامی افراد با هر مزاجی شامل این موضوع می شوند به عبارت دیگر ممکن است دچار انحراف مزاج به سمت گرمی، سردی، خشکی و یا تری شوند.

سوء مزاج گرم: عواملی که منجر به گرمتر شدن مزاج (گرمی کردن) می شوند

بسیار دیده می‌شود که افراد پس از شناسایی مزاج متوجه می‌شوند مزاج اولیه‌شان به سمت گرمی بیشتر از قبل متمایل شده است. اصطلاحا گفته می شود شخص گرمی اش کرده است. در اینجا تعدادی از عوامل حرکت مزاج‌های مختلف به سمت گرمی و یا سوء مزاج گرم را ذکر می‌کنیم:

• فعالیت و ورزش‌های سنگین و ماساژهای بدنی مداوم
• خشم و شادی بیش‌ازحد
• قرار گرفتن در معرض آفتاب یا آتش به مدت طولانی (حرارت بالفعل)
• مصرف خوراکی‌های به اصلاح گرم مانند خرما، آویشن، فلفل، … (حرارت بالقوه)
• بسته شدن منافذ پوستی (مَسامات) و درنتیجه کاهش تعرق
• عفونت‌ها و بیماری‌های عفونی که منجر به تب و بالا رفتن حرارت بدن می‌شود
• استعداد مزاجی افراد، به این معنا که افرادی که دارای مزاج گرم هستند با قرارگیری کوتاه در محیط های گرم یا مصرف کمی مواد خوراکی گرم خیلی سریع‌تر از افراد سردمزاج علائم گرمی کردن را بروز می دهند مثلا حرارت بدنشان بالا می رود، ضربان قلب تند می شود، مشکلاتی همچون جوش، آفت، کم‌خوابی شبانه و… پیدا می کنند

سوء مزاج سرد: عواملی که منجر به سردتر شدن مزاج (سردی کردن) می شوند

افراد دارای مزاج سرد با اندكی عدم رعایت اعتدال در مصرف خوراکی‌های سرد، خیلی سریع دچار مشکلاتِ انحراف به سمت مزاج سردی می‌شوند. بعضی عوامل باعث می‌شوند که مزاج افراد چه سرد و چه گرم به سمت سردی حرکت کند و دچار سوء مزاج سرد شوند عبارتند از:

• عدم تحرک بدنی مناسب یا ورزش نکردن
• غم و اندوه زیاد و افکار آزاردهنده که منجر به تشویش و بی‌خوابی شود
• فعالیت ذهنی و بدنی افراطی که ابتدا منجر به افزایش حرارت شده، ولی با تحلیل و کاهش ذخایر مفید و حرارت پایه بدن، مزاج به سمت سردی می رود
• قرار گرفتن در محیط‌های سرد، مرطوب و کم‌نور (سردی بالفعل)
• مصرف طولانی و بدون رعایت اعتدالِ خوراکی‌ها، نوشیدنی‌ها و مالیدنی‌هایی که مزاج سرد دارند (سردی بالقوه)
• زیاده‌روی در استحمام که باعث باز شدن بیش‌ازحد منافذ پوست و درنتیجه تخلیه حرارت بدن می‌شود
• کم خوری بیش‌ازحد و رژیم‌های لاغری غیراصولی
• پرخوری زیاد که به علت عدم توانایی و کفایت هضم معده و كافی نبودن حرارت معده برای هضم غذا شده، انرژی غذا آنطور که باید آزاد نشده و بجای آن، مواد ناپخته و خام تولید می شوند که نتیجه این اتفاقات، سرد شدن بدن است

سوء مزاج خشک: عواملی که منجر به خشک تر شدن مزاج می شوند

برخی از عوامل باعث می‌شوند مزاج افراد به سمت خشکی حرکت کند و دچار سوء مزاج خشک شوند. این عوامل عبارتند از:

• عوامل گرم کننده مزاج همچون هوای گرم، مجاورت با آتش، حرکت و فعالیت بدنی یا ورزش بسیار با افزایش حرارت و بدنبال آن، از بین بردن رطوبات طبیعی بدن
• عوامل خشک کننده بالقوه مانند مصرف داخلی یا خارجی (موضعی) خشک کننده های رطوبت مثل سرکه، نمک، بادمجان
• کم خوری مفرط به دلیل بازیابی نشدن رطوبات طبیعی بدن
• استعداد مزاجی افراد لاغر با مزاج پایه خشک (گرم یا سرد)

سوء مزاج تر: عواملی که منجر به رطوبتی تر شدن مزاج می شوند

بعضی ازعواملی که باعث می‌شوند مزاج افراد به سمت تری حرکت کند و دچار سوء مزاج تر شوند عبارتند از:

• بی تحرکی زیاد و عدم ورزش به دلیل عدم تحلیل رفتن رطوبات زائد بدن
• عوامل رطوبت بخش بالفعل مثل توقف طولانی در محل های مرطوب (حمام، استخر و …)
• عوامل رطوبت بخش بالقوه مثل مصرف داخلی یا خارجی (موضعی) لبنیات، ترشیی و سرکه، روغن بنفشه
• پر خوری به دلیل عدم تکافوی حرارت معده برای هضم غذا و لذا شکل گیری رطوبات واخلاط تر زائد
• کاهش دفعیات طبیعی بدن مثل ادرار، مدفوع، عرق،عادت ماهانه و … به دلیل تجمع رطوبت های زائد در بدن
• استعداد مزاجی به این معنا که افراد چاق رطوبتی، بیشتر مستعد تجمع رطوبت در بدن هستند

چطور از بروز سوء مزاج ها جلوگیری کنیم؟

علائم كسانی كه مزاج گرم و تر دارند، تقریبا شبیه كسانی است كه غلبه خلط دم دارند چون مزاج این خلط نیز گرم و تر است. به همین ترتیب، علائم كسانی كه مزاج سرد و تر دارند، تقریبا شبیه كسانی است كه غلبه خلط بلغم دارند؛ علائم كسانی كه مزاج سرد و خشك دارند، تقریبا شبیه كسانی است كه غلبه خلط سودا دارند؛ و علائم كسانی كه مزاج گرم و خشك دارند، تقریبا شبیه كسانی است كه غلبه خلط صفرا دارند.

بنابراین باید توجه داشت كه زیاده‌روی در مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی كه باعث غلبه هر یك از اخلاط می‌شوند، منجر به تشدید مزاج آن خلط در شخص هم می‌گردد، یعنی مثلاً:

• زیاده‌روی در مصرف گرمی‌جات، سرخی‌كردنی‌ها، مواد غذایی تند، ضمن افزایش خلط صفرا، حرارت و خشكی بدن را هم افزایش می‌دهد؛
• زیاده‌روی در مصرف خنكی‌جات و مواد رطوبتی مانند آب، لبنیات و یا میوه‌های خام بدون طعم و آبكی، ضمن افزایش خلط بلغم، علائم سردی و تری را هم در شخص افزایش می‌دهد؛
• زیاده‌روی در مصرف غذاهای مانده، كنسروی، سس‌ها، گوشت‌های خشك و مانده، فست‌فودها و ترشی‌جات، ضمن افزایش خلط سودا و علائم مربوطه، سردی و خشكی بدن را هم افزایش می‌دهد؛ و
• زیاده‌روی در مصرف گوشت‌های قرمز، نان، برنج، چربی‌ها و شیرینی‌‌ها، ضمن افزایش خلط دم (خون)، گرمی و تری را هم در بدن افزایش می‌دهد.

در این موارد، اصطلاحاً گفته می‌شود شخص دچار سوء مزاج شده است، مثلا اینكه یك روز انسان احساس گرمای زیادی دارد، روزی احساس خواب‌آلودگی دارد. گاهی اوقات پوستش خشك می‌شود، احساس خشكی در بینی دارد یا بعضی روزها احساس سنگینی در بدن می‌كند یا گاهی اوقات دچار فكر و خیال‌های بد یا اختلالات خواب می‌شود.

در قدم اول، این مشكلات به سوء‌ مزاج ربط داده می‌شوند، یعنی یك یا چند تا از كیفیت‌ها (شامل گرمی، سردی، خشكی و تری) در  بدن افزایش پیدا كرده است و این افزایش می‌تواند با افزایش یكی از اخلاط ذكر شده (بلغم، سودا، صفرا و دم) همراه باشد.

اگر خلطی در بدن زیاد ‌شود، اصطلاحاً به آن سوء مزاج، «سوء مزاج مادی» گفته می‌شود، یعنی ماده‌ای در بدن افزایش یافته كه نباید این اتفاق می‌افتاد و معمولا در این سوء مزاج‌های مادی، شخص دچار حالت سنگینی و كسل بودن می‌شود، به ویژه در افرادی كه دم یا بلغم آنها افزایش می‌یابد.

این حالت‌ها مخصوصاً در افرادی كه دچار اختلالات دفعی می‌باشند شامل افرادی که یبوست دارند، خانم‌هایی كه دچار مشكلات عادت ماهیانه ( کم بودن دفعات یا مقدار عادت) هستند، كسانی كه تعریق ندارند یا افرادی كه جلوی ادرار خود را می‌گیرند، بیشتر اتفاق می‌افتد و بیشتر دچار افزایش مواد زائد و اخلاط در بدن می‌شوند.

بدیهی است که در این موارد حتما باید اول مشکل دفعی شخص برطرف شود تا علت از بین برود.

به طور کلی راه پیشگیری از این وضعیت‌ها اصلاح سبك غذایی و زندگی و همچنین پرهیز از مصرف آنچه كه برای مزاج اصلی فرد مضر است می‌باشد. در مقاله های مربوط به غلبه اخلاط می توانید راه های پیشگیری و درمان غلبه ی اخلاط و سوء مزاج را مطالعه کنید.