انواع اخلاط و اهمیت آنها در طب سنتی + ویدیو

انواع اخلاط و اهمیت آنها در طب سنتی

اخلاط، مواد سیال و مایعی هستند كه به دنبال عملیات هضم غذا در سیستم گوارش و كبد تولید می‌شوند. به عبارت دیگر به دنبال وارد كردن خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها به دهان و جویدن غذا، عملیات هضم در معده و روده‌ها انجام شده و مواد حاصله پس از جذب، به سمت كبد می‌روند و در كبد تغییرات دیگری (که در طب سنتی هضم دوم نامیده می شود) روی این مواد صورت می‌گیرد و ماحصل آن، اخلاط چهارگانه خواهد بود که شامل صفرا، دم (خون)، بلغم و سودا هستند.

اینكه گفته می‌شود صفرا، سودا و… فردی زیاد شده است، از همین‌جا ریشه می‌گیرد. این چهار خلط به منزله غذای اعضا و سلول‌های بدن هستند، چون مواد خوراكی و آشامیدنی باید تغییر پیدا كنند تا آماده استفاده برای اعضا و سلول‌های بدن شوند. بنابراین  دو عامل بسیار مهم در داشتن خلط های طبیعی و سالم موثر است :

• دریافت خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های مناسب مزاج (غذا و نوشیدنی خوب)
• اجرای درست تدابیر خوردن و آشامیدن (خوب خوردن و خوب آشامیدن) برای صورت گرفتن بهتر عملیات هضم و جذب

با شناخت خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها و مزاج افراد و مزاج معده آنها، می‌توان هر دو شرط بالا را رعایت نمود و به این ترتیب اخلاط خوبی در بدن تولید خواهند شد كه در نتیجه تمام اعضای بدن (عضله، كبد، قلب، استخوان و…) غذای مناسبی دریافت خواهند نمود و ماحصل آن درست کار کردن اعضا و کل بدن است که به آن سلامتی می گویند.

هر كدام از اعضاء از بعضی از این خلط های چهارگانه بیشتر به عنوان غذای خود استفاده می‌كنند. برای مثال، اعضای محكم بدن مانند استخوان‌ها، تاندون‌ها، ناخن‌ها و موها بیشتر از خلط سودا تغذیه می‌كنند، بنابراین با تغییر كیفیت و كمیت خلط سودا، شخص دچار مشكلاتی در این اعضا می‌شود مثلا به نرمی استخوان، شكستن ناخن، بدحالت و وز شدن و شكسته شدن موها، عدم استحكام كافی بدن، در رفتن مفاصل و… مبتلا می‌شود.

بخش‌های نرم و لطیف و انعطاف پذیر بدن مانند بافت چربی، مایع مفصلی و سیستم عصبی مركزی (مغز و نخاع)، بیشتر از خلط بلغم استفاده می‌كنند، بنابراین با غیر طبیعی شدن خلط بلغم، انعطاف‌پذیری بدن، شادابی پوست و بافت زیرپوستی و كیفیت فرآیندهای عصبی مرکزی تحت تأثیر قرار می‌گیرند، مثلاً شخص دچار بی‌خوابی یا پرخوابی شدید، افت حافظه، ورم مفاصل، آبریزش و… می‌شود.

خلط خون ( دم) توسط خیلی از اعضای بدن به ویژه عضلات، كبد، قلب و… به عنوان غذا مورد استفاده قرار می‌گیرد و در واقع خلط اصلی و مهم‌ترین خلط در بین این چهار خلط است چون موجب بازسازی و رشد بدن و بقای اعضا است.

صفرا نیز توسط بعضی از اعضای بدن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و یكی از خاصیت‌های صفرا، این است كه به واسطه وجود آن، مواد غذایی و خون وارد مویرگ‌ها و مجاری خیلی‌ ریز می‌شوند و به اعضای دوردست بدن نیز غذارسانی می‌شود.

بیشترین و مهم‌ترین خلط بدن، خلط دم (خون) و بعد از آن بلغم است و از نظر حجم و میزان اخلاط، صفرا و سودا كمتر از بقیه هستند. 

پس می توان اینطور نتیجه گیری کرد که غذایی برای بدن مفید است و باید جزء غذاهای عمده و اصلی باشد كه تناسب چهار خلط را به این صورت برای بدن ایجاد كند: اول دم بعد بلغم و مقدار كمی هم سودا و صفرا.

در واقع ما به تمام چهار خلط نیاز داریم و لذا به تنوع در مصرف خوردنی ها و نوشیدنی ها نیز نیاز داریم اما باید  با رعایت تدابیر مربوطه زمینه را برای شکل گیری اخلاط طبیعی (از نظر کمیت و کیفیت) فراهم نماییم.

اخلاط هم مزاج دارند

باید توجه داشت كه طبق گفته حكما، برای هر جسم و پدیده‌ای در هستی می‌توان مزاج در نظر گرفت؛ از جمله برای چهار خلط؛ بنابراین اخلاط هم دارای مزاج می‌باشند یعنی می توان خصوصیات آن ها را از نظر حرارت و رطوبت مشخص و بررسی نمود:

• مزاج خلط صفرا، گرم و خشك است (یعنی اگر در بدن زیاد شود، گرمی و خشكی را در بدن افزایش می‌دهد)
• مزاج خلط خون، گرم و تر است
• مزاج خلط بلغم، سرد و تر است
• مزاج خلط سودا، سرد و خشك است

نكته: گاهی گفته می شود مثلا فلانی، بلغمی مزاج است. در واقع بهتر است گفته شود آن فرد مزاج سرد و تر دارد. منظور از بلغمی مزاج این است كه مزاج آن شخص، شبیه مزاج خلط بلغم است و چون خلط بلغم، سرد و تر است این شخص هم مزاج سرد و تر دارد و به همین دلیل به او اصطلاحا بلغمی مزاج گفته می‌شود.