اقدامات کمک درمانی دستیبیاموزید

زالو درمانی در طب سنتی ایرانی

زالو درمانی در طب سنتی ایرانی

زالو درمانی
زالو درمانی

یکی از شاخه های اصلی علم طب، زیست درمانی است كـه در آن از موجـودات و حشرات زنده مانند زالو، زنبور، لارو مگس و غیره به عنوان یك روش درمانی استفاده می شوند. 

قدمت استفاده از زالو به 2500 سال قبل در هند، یونان، روم، ایـران و سـپس در اروپا می رسد. موارد مکتوب استفاده از زالو برای درمان بیماری ها در ایران به اشارات ابوعلی سینا در کتب مختلف و از جمله قانون بر می گردد. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال 2004 زالو را به عنوان یک ابزار پزشکی تایید کرد. سپس وزارت بهداشت آلمان نیز آنرا به عنوان دارو مورد تایید قرار داد. هم اکنون پرورش زالوی طبی در کشورهایی مانند آمریکا، فرانسه، آلمان، انگلیس، استرالیا، لهستان و مالزی به صورت استاندارد انجام شده و به بازار عرضه می شود.

زالو درمانی یا لیچ تراپی (Leech therapy) یک روش کمک درمانی است که در دنیا مطرح بوده و در چند دهه اخیر رشد زیادی داشته است، انجمن‌های بین‌المللی نیز در این زمینه وجود دارد و مطالعات زیادی هم در نشریات علمی مختلف در این مبحث به چاپ رسیده است.

از زالو درمانی در چه مواردی استفاده می شود؟

خواص زالو درمانی زیاد است و امروزه زالو درمانی به عنوان روش کمکی با بهبود خون‌رسانی در افرادی که پیوند پوست انجام داده اند به تسریع ترمیم کمک می کند. در محل‌هایی که زخم ایجاد شده است جهت ترمیم سریع‌تر از زالو استفاده می‌شود. همچنین با ویژگی خون‌رسانی بهتر در کاهش التهاب و دردهای ناشی از آرتروز موثر است اما آن را درمان نمی‌کند. به دلیل اینکه در بزاق زالو ماده‌ای وجود دارد که خون را رقیق و رگ‌ها را باز می‌کند می تواند برای افرادی که به نوعی گرفتگی عروق یا واریکوسل دارند مفید باشد.

در مطالعات آزمایشگاهی که توسط مولف بر روی حیوانات آزمایشگاهی انجام و نتایج آن به صورت مقالات انگلیسی در نشریات علمی خارجی چاب شده است، خاصیت ترمیم کنندگی زخم و نیز افزایش موفقیت پیوندهای پوستی (فلپ) برای اولین بار در دنیا با مدل حیوانی نشان داده شده است.

راز درمانی زالو

بزاق دهان زالوهای طبی دارای مواد متنوعی از جمله هیرودین است که از غدد بزاقی ترشح شده و هنگام تغذیه زالو وارد بدن میزبان می شوند. علاوه بر این، چون زالو با عضلات قوی دهان و آرواره خود و ایجاد مکش، به بدن میزبان می چسبد، همانند بادکش عمل کرده، مواد زائد موضع را هم به سمت زخم کشیده و از بدن دفع می کند لذا خواص بادکش درمانی را هم دارد.  

به دنبال تغذیه زالو از بدن میزبان، خونی که از بدن دفع می شود نیز اثر درمانی و پاکسازی کنندگی بدن دارد. به بیانی دیگر زالودرمانی یک حجامت کوچک در کنار تزریق موادی مانند هیرودین به بدن می­باشد.

چه کسانی نیاز به زالودرمانی دارند؟

در برخی شبکه های اجتماعی، زالو درمانی را موثرترین درمان برای بیشتر بیماری ها عنوان می کنند و با این توصیه بیماران را به کلینیک های تازه تاسیس خود ارجاع می دهند. در حالیکه لیچ تراپی یا زالو درمانی یک روش کمک درمانی است و تجویز اینکه چه کسی نیاز به زالو دارد به تشخیص متخصص حاذق طب سنتی بستگی دارد و افراد نباید بنابر تشخیص شخصی یا تجویز افراد غیرمتخصص، خودسرانه برای زالو درمانی اقدام کنند.

قدم اول درمان همیشه اصلاح سبک زندگی و قدم دوم استفاده از داروهای مربوطه جهت درمان بیماری است و در نهایت می‌توان از زالو بنابر تجویز پزشک به عنوان یک روش کمکی استفاده کرد. بنابراین افرادی که دارای مشکلاتی همچون جوش صورت یا واریس هستند نباید خودسرانه برای زالو درمانی اقدام کنند.

زالو درمانی غیر اصولی منجر به عوارضی همچون خون‌ریزی زیاد که به سختی بند می‌آید و فرد را دچار کم‌خونی می‌کند، ایجاد عفونت در محلی که زالو انجام شده و ضعف شدید در فرد می‌شود و حتی فرد ممکن است دچار تورمی در عضو مربوطه که زالو درمانی صورت گرفته شود و تا مدت‌ها این تورم وجود داشته باشد.

از چه زالوهایی برای زالو درمانی استفاده می شود؟

زالوهای رودخانه ای درمانی نیستند. تعدادی افراد با صید زالو از رودخانه و جویبارها خودسرانه و بدون رعایت موازین بهداشتی اقدام به زالودرمانی می کنند. فقط برخی از گونه‌های زالو، درمانی هستند و زالوهایی که در رودخانه و سایر مکان‌ها و حتی مراکز غیرمجاز وجود دارند خاصیت درمانی نداشته و نباید از آن ها استفاده کرد.

زالوهایی که کرک زیادی دارند یا رنگ‌هایی رو به قرمز، قهوه‌ای و صورتی یا خیلی سیاه پیدا می‌کنند خاصیت درمانی ندارند. بنابراین مردم باید بدانند که تنها برخی از گونه‌های زالو خاصیت درمانی دارند و نمی‌شود تنها با دیدن زالوهایی که در رودخانه و سایر مکان‌ها وجود دارند به عنوان درمان از آنها استفاده کرد. ضمن اینکه زالو حتما باید یک بار استفاده و پس از آن معدوم شود چرا که استفاده مجدد از یک زالو، غیر بهداشتی است.

ابن سینا به صورت کامل آناتومی زالوی مناسب برای زالو درمانی را توصیف کرده است. در واقع زالوهـا را بـر اساس رنـگ، شـكل و انـدازه تشخیص داده و زالوهای مفید را از مضر جدا می كرده است. ایشان زالوهایی را كه به رنگ ماش و متمایـل بـه سـبز بـا خطـوط زرنیخی در طول پشت یا زالوی سرخ مایل بـه زرد بـا حاشـیه منور یا زالوهای جگری رنگ و زالوهایی كه دارای سر كوچك بوده باشند یا آنهایی كه شبیه دم موش یا ملخ ریز باشـند را جـزو زالوهای مطلوب و مفیـد معرفـی مـی كنـد.

او معتقـد اسـت كـه زالوهای شكم قرمز بهتر از زالوهای پشت سبز هستند، بـه ویـژه آنكه از آب جاری گرفته شده باشند. همچنین بـر اساس نظر ابـن سـینا زالـو خون را بهتر از حجامت از عمق بدن بیرون میكشد. همچنین ابن سینا معتقد بود كه زالو انداختن از فصد، مفیدتر اسـت، زیرا فصـد، خـون سـطحی بـدن (خـون سـیاهرگی) را خـارج می كند. ولی زالو خون را از عمق بدن خارج می كند.

تاكنون 650 نوع زالو توسط جانورشناسان شناسایی شده است كـه پنجاه نوع آن از خون پستانداران تغذیه می­كنند. برخی از انـواع زالو فـوق العـاده خطرنـاك و بیمـاریزا هسـتند، امـا گونـه­ هـای متعددی از زالوها وجود دارند كه اثرات درمانی جالب تـوجهی دارند. از بین 650 نوع زالو شناخته شده تنها چند گونه در پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد که از بین آنها هیریدو مدیسینالیس (Hirudo medicinalis) از همه معمول تر است.

طول بدن هیریدو مدیسینالیس 5 تا 12 سانتیمتر و رنگ آن زیتونی است و خط های طولی زرد رنگ دارد. دهان زالو دارای سه فک است که هر کدام در حدود 100 دندان کوچک دارد. همچنین دارای یک وسیله مکنده خلفی است که برای ثابت نگه داشتن خود استفاده می کند. نظریه دارا بودن سه فک در زالو اولین بار توسط ابن سینا بیان شد. بدن زالو به شکل تیوب دو لایه شامل درم و اپیدرم است و در سرتاسر بدن زالو از دهان تا مقعد کشیده شده است. زالوها می توانند نزدیک به 5 تا 15 میلی لیتر خون را در هر بار چسبیدن بمکند.

چه افرادی نباید زالو ‌درمانی شوند؟ 

افرادی که به نوعی دچار مشکلات انعقادی هستند و خون آن ها بند نمی‌آید، هموفیلی بوده یا مشکل پلاکت دارند و به نوعی دچار کم‌خونی، ضعف یا افت فشارخون می‌شوند نباید زالو درمانی شوند.

همچنین زنان در دوران بارداری، کودکان، سالمندان و افرادی که بسیار لاغر یا چاق هستند بدون مشورت پزشک زالو درمانی انجام ندهند.

اقدامات قبل و بعد از زالو درمانی

قبل از خونگیری (حجامت، فصد یا زالو درمانی) در صورت تجویز، بهتر است دستورات پاکسازی (پرهیزها، آش ها، منضج) و دارو توسط پزشک تجویز شود تا بدن و خون آماده تر شده و سپس به خونگیری اقدام شود.

در غیر این صورت سعی کنید از چند روز قبل از خونگیری، بیشتر از این خوردنی ها و نوشیدنی ها استفاده شود:

  • آش ها یا خورشت های رو به طعم ترش و ملین (آلو، انار، تمر هندی، سماق، آبغوره و غیره)
  • سکنجبین ملس یا شربت عسل همراه آبلیمو
  • خاکشیر همراه با آب گرم 

بهتر است از چند ساعت قبل تا چند ساعت بعد از خونگیری این موارد رعایت شود:

  • پرهیز از خوردن تخم مرغ، گوشت ماهی ،جگر ، نمک ، پنیر ( یا لبنیات زیاد)
  • دوری از انجام کارهای سنگین (مثل کوهنوردی و …)
  • پرهیز از نزدیکی
  • پرهیز از بی خوابی
  • پرهیز از گرسنگی و تشنگی زیاد (مثل روزه)
  • عدم استفاده از داروهای چرک خشک کن (آنتی بیوتیک) و ضد انعقاد خون
  • عدم شستشوی موضع زالو درمانی با صابون دارای اسانس و شوینده های بودار به علت حساس بودن زالو به این مواد (شستشو فقط با آب گرم یا در صورت لزوم با صابون بدون اسانس، گل سرشور، گل ختمی)
  • عدم استفاده از عطر، پماد و یا هر چیزی که دارای بو (اسانس) می باشد قبل از زالو درمانی (حداقل در موضع زالو)
  • مصرف وعده های غذایی مخصوصا صبحانه (ترجیحاً صبحانه عسل، مربا یا خرما) در روز تعیین شده برای خونگیری
  • استفاده از غذاها و میوه های خون ساز (مثل عسل، بادام، زرده تخم مرغ، گوشت پرندگان کوچک) یا تصفیه کننده خون (انار، زرشک، تمرهندی تازه، آب پنیر طبی و…) بعد از خونگیری

تالیف سید مهدی میرغضنفری: دکتر سید مهدی میرغضنفری، پزشک، دکتری تخصصی فیزیولوژی، عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه و معاونت پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش و پژوهشگر طب سنتی ایرانی

تدوین راحله حسنی: دکترای سیستماتیک گیاهی(PhD)، پژوهشگر طب سنتی ایرانی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا