تدابیر فصل تابستان از دیدگاه طب سنتی
تدابیر فصل تابستان از دیدگاه طب سنتی
هر جسم و پدیده‌ای در هستی دارای مزاج است و از جمله آن پدیده‌ها، فصول است. مزاج فصل تابستان گرم و خشك است. به عبارت دیگر، گرما در این فصل بیشترین حد خود را دارد و خشكی هوا و طبیعت هم بیشتر از سایر اوقات است.
چه كنیم تا در فصل تابستان سالم بمانیم؟
سبك زندگی افراد در فصول مختلف متفاوت است و غذاهایی كه فرد در فصول مختلف مصرف میکند باید متفاوت باشند درغیراینصورت شخص بیمار خواهد شد. حتی میزان خواب وفعالیت‌های بدنی و… نیز باید در فصول گرم و سرد تفاوت داشته باشد.
در فصل تابستان از چه مواد غذایی باید پرهیز كرد؟
برای حفظ سلامتی خود در فصل تابستان باید بدانیم از چه مواد غذایی پرهیز كنیم. توجه داشته باشید كه در طب سنتی پرهیز بر درمان مقدم است و آغاز كار حفظ سلامتی و درمان بیماری‌ها پرهیز است، به این صورت كه از مصرف مواد غذایی مضر پرهیز شود.
در فصل تابستان افراد با مزاج گرم و خشك، بیشتر در معرض آسیب می‌باشند، زیرا به دلیل گرم و خشك بودن مزاج این افراد و همچنین فصل تابستان، احتمال خطر در این افراد بیشتر است. بنابراین در این فصل باید از تمام خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایی كه حرارت بدن را بالا می‌برند و باعث خشكی می‌شوند، تا حد امکان پرهیز كرد.
مخصوصاً مواد غذایی تند از قبیل فلفل و زنجبیل، دارچین، زعفران، سس‌های تند، خردل، سبزیجات تند مانند سیر، پیاز، ترخون، نعنا، تره، شاهی، شوید و نیز شورها و شیرین ها؛ در نتیجه بهتر است از غذاهای گیاهی خام یا پخته بخارپز ساده بدون ادویه‌جات و طعم دهنده های قوی استفاده شود.
این افراد باید در مصرف نمك و غذاهای شور و تنقلات مانند چیپس شور، آجیل شور و. . . در فصل تابستان احتیاط نمایند. مثلاً در صورت مصرف بادام یا فندق، از انواع خام آن و به مقدار كم استفاده كنند. اكثر مغزها مزاج گرم و خشك دارند و همه افراد به ویژه كسانی كه مزاج گرم و خشك دارند، نباید در مصرف آن زیاده‌روی كنند.
سرخ كردن، بو دادن و تفت دادن باعث گرم و خشك شدن مزاج می‌شوند، بنابراین نباید در مصرف غذاهای تهیه شده به این روش‌ها زیاده‌روی شود و غذاها باید به صورت ساده یا درصورت امکان خام و پخته تهیه شوند.
در مورد شیرینی‌جات نیز به همین ترتیب است، چون پایه مزاج این مواد هم گرم است، بنابراین نباید در مصرف شیرینی‌ها، شكلات‌ها و حتی شیرینی‌جات طبیعی مانند عسل، كشمش، مویز و میوههای شیرین مانند انجیر، نارگیل، موز، خربزه، آناناس و. . . در فصل تابستان زیاده‌روی شود.
گوشت‌های قرمز مخصوصاً به دلیل داشتن گرما و حرارت زیاد باید کمتر مصرف شوند. به ویژه گوشت پرندگانی مانند كبك و بلدرچین كه گرمای بسیار بیشتری نسبت به گوشت گوسفند دارند. همچنین گوشت شتر هم به دلیل گرما و خشکی زیاد نباید به طور معمول مصرف شود. از مصرف غذاهایی مانند فسنجان، گردو و كنجد نیز به دلیل گرم بودن مزاجشان باید در این فصل پرهیز شود.
مواد غذایی مفید در این فصل كدامند؟
توصیه می‌شود در فصل تابستان از خنكی‌جات (مانند آبدوغ خیار، ماست، خیار و كمی نان، سبزیجات خنك مانند خیار، كاهو، كدو خورشتی (سبز) گشنیز، اسفناج، ماست و اسفناج) استفاده شود.
بهتر است نوع غذاهایی كه در تابستان مصرف می‌شوند، پختنی و آبپز باشد و غذاها كباب و یا سرخ نشوند. مصرف غذاهایی مانند آش، سوپ، خورش سبزیجاتی كه سبزی آن ها سرخ نشده باشد، حبوبات آن كم بوده، مقدار زیادی گوشت نداشته باشند ، كمی ترش باشند مثلا با غوره، آبغوره، آبلیمو، لیمو، نارنج تهیه شده باشند در این فصل توصیه می شود.
سوپ جو و آش جو( به دلیل خنك بودن) بسیار مفید بوده و از بهترین غذاها برای رفع عطش و حرارت بدن در این فصل می‌باشند.
مصرف مركبات و میوه‌جات میخوش یا ملس (بین ترش و شیرین) مانند زرشك و آب زرشك، شاه‌توت، تمشك، سیب ترش، آلبالو، گوجه سبز، انار، شوید، هلو، زردآلو، هندوانه و گریپ‌فروت بسیار مفید است.
مصرف سالادها (كاهو، خیار، آبلیمو و. . .)در این فصل بسیار توصیه می‌شود، زیرا معمولا مزاج‌های سرد و تر دارند. خوردن ترشی‌جات در این فصل مفید است، به شرط اینكه ترشی خیلی تند نشده باشد كه در این صورت، حرارت آنها بالا می‌رود. مصرف كافی آب، لبنیات مانند دوغ و ماست نیز در فصل تابستان مفید است.
مصرف گوشت‌های سفید نسبت به گوشت‌های قرمز در این فصل مناسب‌تر است. گوشت‌های سفید (مانند مرغ و ماهی) گرمای كمتری دارند، مخصوصاً ماهی كه با داشتن مزاج سرد و تر، برای این فصل بسیار مناسب است به شرطی که خیلی سرخ نشده و ادویه جات تند نیز خیلی به آن اضافه نشود.
در هوای گرم تابستان، لیموترش بخورید
خوردن روزانه لیموترش در فصول گرم سال برای گرم مزاجان بسیار ضروری است. این میوه از حرارت و رطوبت بدن و التهابات درونی کبد می‌کاهد، خون را رقیق میکند و برای هضم غذاهای چرب، شيرين و سنگين مفید است.
بافت خوراکی لیموترش، مزاج سرد و خشک دارد و پوست و دانه آن دارای مزاج گرم و خشک است. اگر لیمو به طور کامل یعنی به همراه پوست و دانه در دستگاه آبگیری انداخته شود، آب آن سردی کمتری نسبت به آب خالص بافت لیمو دارد.
مصرف لیمو ترش در این فصل بسیاری از مشکلات گرم مزاجان و افرادی با رطوبت بدنی زیاد را رفع می کند. گرفتگی صدا و حلق، تورم، قرمزی، خارش ته حلق يا حنجره، جوش، تنگی نفس ناشی از گرمی و حرارت کبد با مصرف این میوه بهبود پیدا می کند.
همچنین لیموترش به رفع يبوست در افراد خشک مزاج كمک می كند اما مصرف زیاد آن و اصولا هر خوردنی دیگری که طعم ترش دارد به سردمزاجان و افرادی که اعصاب ضعیفی دارند توصیه نمی شود.
لیموترش قطع کننده و شکننده مولکول های بزرگ غذایی است و هضم ماده غذایی را سبک و لطیف می كند و مصرف آن به عنوان چاشنی و مصلح در كنار غذاهای چرب و سنگین همچون انواع كباب ها و کله پاچه مفید است.
لیمو ترش به رقیق شدن و صافی خون کمک می کند و با دفع سموم، بدن را سبک کرده، پاک كننده مجاری درونی اعضای بدن نظير كبد، معده و روده است.
اگر شخصی از مصرف ليموترش دچار عارضه شود می تواند آن را به صورت شربت آبليمو استفاده كند. این شربت از سردی معده کاسته و برای سردمزاجان بی ضرر خواهد بود اما گرم مزاجان بهتر است خود ليمو را استفاده كرده و كمتر شربت مصرف كنند.
چند نکته مهم
- باید توجه داشت كه افراد با مزاج سرد، در مصرف این مواد غذایی مفید ذكر شده، حتی در فصل تابستان، زیاده‌روی نكنند.
- در این فصل باید گرسنگی و تشنگی را سریع برطرف كرد، زیرا به دلیل حرارت فصل و مزاج، ممكن است معده در صورت خالی ماندن آسیب ببیند.
- همچنین در فصل تابستان باید استراحت بیشتری داشت تا مزاج خنك شود.
- استحمام و دوش آب خنك، شنا كردن در آب با رعایت‌های مربوطه، پوشیدن لباس‌های خنك نخی و ورزش‌های سالنی كه زیر آفتاب نباشند در فصل تابستان مفید است، ولی در انجام ورزش های گرم و خشك مانند فوتبال، دویدن و. . . مخصوصا در طی روز و زیر آفتاب یا فضای باز نباید در این فصل زیاده‌روی شود.
- وعده ناهار باید در این فصل كم و سبك باشد، چراکه وسط روز هوا بسیار گرم و قوه هاضمه ضعیف است و در نتیجه غذای وسط روز نباید سنگین باشد.
- به طور کلی در این فصل باید از غذاهای با هضم راحت مانند ماهی‌های كوچك، جوجه مرغ، مرغ و. . . استفاده شود.
- مصرف آب داغ و توقف در زیر نور خورشید نیز در فصل تابستان مضر است.
اهمیت حفظ تعادل اخلاط در بدن در فصول مختلف
از دیدگاه طب ستنی ایرانی شایع ترین علت هایی که در بدن باعث بروز مشکل و بیماری می شوند شامل تغییر غیرطبیعی یک یا چند کیفیت (گرمی، سردی و … که به آن اصطلاحا سومزاج می گویند) و یا تغییر میزان یک یا چند خلط از اخلاط چهارگانه در بدن است. در هر فصلی با توجه به شرایط اقلیمی کشور، رژیم غذایی افراد، نوع مزاج فرد و … برخی از کیفیت ها فزونی یا کاستی یافته و نیز برخی اخلاط بیشتر در بدن تولید می شوند و ممکن است باعث بروز مشکلاتی برای فرد شوند.
توجه داشته باشید که در فصول گرم خصوصا تابستان معمولا افراد، مخصوصا گرم مزاجان، دچار افزایش حرارت و علائم آن و نیز غلبه ی خلط دَم و صفرا می شوند.
در ادامه نگاهی به اخلاط چهارگانه، وظایف آنها در بدن، غلبه ی اخلاط صفرا و دم و راه های جلوگیری از مشکلات ناشی از غلبه ی آنها در بدن می اندازیم.
انواع اخلاط و اهمیت آنها در طب سنتی
اخلاط، مواد سیال و مایعی هستند كه به دنبال عملیات هضم غذا در سیستم گوارش و كبد تولید می‌شوند. به عبارت دیگر به دنبال وارد كردن خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها به دهان و جویدن غذا، عملیات هضم در معده و روده‌ها انجام شده و مواد حاصله پس از جذب، به سمت كبد می‌روند و در كبد تغییرات دیگری (که در طب سنتی هضم دوم نامیده می شود) روی این مواد صورت می‌گیرد و ماحصل آن، اخلاط چهارگانه خواهد بود که عبارتند از :
صفرا، دم (خون)، بلغم و سودا
اینكه گفته می‌شود صفرا، سودا و… در بدن فردی زیاد شده است، از همین‌جا ریشه می‌گیرد. این اخلاط به منزله غذای اعضا و سلول‌های بدن هستند، چون مواد خوراكی و آشامیدنی باید تغییر پیدا كنند تا آماده استفاده برای اعضا و سلول‌های بدن شوند. بنابراین دو عامل بسیار مهم در داشتن اخلاط طبیعی و سالم موثر است :
- دریافت خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های مناسب مزاج (غذا و نوشیدنی خوب)
- اجرای درست تدابیر خوردن و آشامیدن (خوب خوردن و خوب آشامیدن) برای صورت گرفتن بهتر عملیات هضم و جذب
با شناخت خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها، مزاج افراد و مزاج معده آنها، می‌توان هر دو شرط بالا را رعایت نمود و به این ترتیب اخلاط خوبی در بدن تولید خواهند شد كه در نتیجه، تمام اعضای بدن (عضله، كبد، قلب، استخوان و…) غذای مناسبی دریافت خواهند نمود و ماحصل آن درست کار کردن اعضا و کل بدن است که به آن سلامتی می گویند.
هر كدام از اعضاء از بعضی از اخلاط چهارگانه بیشتر به عنوان غذای خود استفاده می‌كنند. برای مثال، اعضای محكم بدن مانند استخوان‌ها، تاندون‌ها، ناخن‌ها و موها بیشتر از خلط سودا تغذیه می‌كنند، بنابراین با تغییر كیفیت و كمیت خلط سودا، شخص دچار مشكلاتی در این اعضا می‌شود: مثلا به نرمی استخوان، شكستن ناخن، بدحالت و وز شدن و شكسته شدن موها، عدم استحكام كافی بدن، در رفتن مفاصل و… مبتلا می‌شود.
بخش‌های نرم و لطیف و انعطاف پذیر بدن مانند بافت چربی، مایع مفصلی و سیستم عصبی مركزی (مغز و نخاع)، بیشتر از خلط بلغم استفاده می‌كنند، بنابراین با غیر طبیعی شدن خلط بلغم، انعطاف‌پذیری بدن، شادابی پوست و بافت زیرپوستی و كیفیت فرآیندهای عصبی مرکزی تحت تأثیر قرار می‌گیرند، مثلاً شخص دچار بی‌خوابی یا پرخوابی شدید، افت حافظه، ورم مفاصل، آبریزش و… می‌شود.
خلط خون ( دم) توسط خیلی از اعضای بدن به ویژه عضلات، كبد، قلب و… به عنوان غذا مورد استفاده قرار می‌گیرد و در واقع خلط اصلی و مهم‌ترین خلط در بین اخلاط چهارگانه است چون موجب بازسازی و رشد بدن و بقای اعضا است.
خلط صفرا نیز توسط بعضی از اعضای بدن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و یكی از خاصیت‌های خلط صفرا، این است كه به واسطه وجود آن، مواد غذایی و خون وارد مویرگ‌ها و مجاری خیلی ریز می‌شوند و به اعضای دوردست بدن نیز غذارسانی می‌شود. بیشترین و مهم‌ترین خلط بدن، خلط دم (خون) و بعد از آن بلغم است و از نظر حجم و میزان اخلاط، صفرا و سودا كمتر از بقیه هستند.
پس می توان اینطور نتیجه گیری کرد که غذایی برای بدن مفید است و باید جزء غذاهای عمده و اصلی باشد كه تناسب اخلاط را به این صورت برای بدن ایجاد كند: اول دم بعد بلغم و مقدار كمی هم سودا و صفرا.
در واقع ما به تمام اخلاط نیاز داریم و لذا به تنوع در مصرف خوردنی ها و نوشیدنی ها نیز نیاز داریم اما باید با رعایت تدابیر مربوطه زمینه را برای شکل گیری اخلاط طبیعی (از نظر کمیت و کیفیت) فراهم نماییم.
اخلاط هم مزاج دارند
باید توجه داشت كه طبق گفته حكما، برای هر جسم و پدیده‌ای در هستی می‌توان مزاج در نظر گرفت؛ از جمله برای اخلاط ؛ بنابراین اخلاط هم دارای مزاج می‌باشند یعنی می توان خصوصیات آن ها را از نظر حرارت و رطوبت مشخص و بررسی نمود.
- مزاج خلط صفرا، گرم و خشك است (یعنی اگر در بدن زیاد شود، گرمی و خشكی را در بدن افزایش می‌دهد).
- مزاج خلط خون، گرم و تر است.
- مزاج خلط بلغم، سرد و تر است.
- مزاج خلط سودا، سرد و خشك است.
نكته: گاهی گفته می شود مثلا فلانی، بلغمی مزاج است. در واقع بهتر است گفته شود آن فرد مزاج سرد و تر دارد. منظور از بلغمی مزاج این است كه مزاج آن شخص، شبیه مزاج خلط بلغم است و چون خلط بلغم، سرد و تر است این شخص هم مزاج سرد و تر دارد و به همین دلیل به او اصطلاحا بلغمی مزاج گفته می‌شود.
خلط صفرا
مقدار آن در بدن نسبت به سایر اخلاط زیاد نیست و خلطی است تیز و برنده به این معنی که باعث شکسته شدن پیوندهای بین مولکولی مواد غذایی و چربی ها شده، به عمل هضم کمک می کند. همچنین لطیف کننده و رقیق کننده است و باعث می شود خون و مواد غذایی بتوانند به عروق ریز در دورترین قسمت های بدن نیز نفوذ کنند.
غذاهایی كه خلط صفرا تولید می‌كنند
تمام غذاهای تند، چرب، خیلی شور و یا خیلی شیرین، ادویه‌جات و مواد تند، غذاهای سرخ‌كردنی و همچنین غذاهای لطیف (غذاهایی كه بلافاصله بعد از بلع و تا مدت کوتاهی پس از آن مثلا طی نیم تا یكساعت هضم می‌شوند) خلط صفرای نسبتا زیادی تولید می‌كنند و با زیاده‌روی در مصرف این غذاها، علائم افزایش خلط صفرا در شخص ظاهر می‌شود.
مخصوصاً در فصل تابستان كه گرم و خشك است از آنجا كه خلط صفرا هم گرم و خشك است، با خوردن غذاهای با مزاج گرم و خشك (كه ذكر گردید)، خلط صفرا افزایش پیدا می‌كند و باعث بیماری می‌گردد.
علائم افزایش خلط صفرا
تمایل یافتن چهره شخص یا سفیدی چشم‌ها به سمت رنگ زرد، نشستن باره زردرنگ بر روی زبان، تلخی دهان مخصوصاً صبح (و افزایش تلخی دهان با خوردن یكی از غذاهای ذكر شده)، خشكی مخاط‌ها (دهان، بینی و چشم) خشكی و زبری زبان، تشنگی زیاد (برای جبران حرارت و خشكی زیاد)، كم اشتهایی، حالت تهوع، بی‌خوابی و سبك شدن خواب، دلشوره و اضطراب، بعضی از انواع گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا، خشكی پوست، چروكیدگی پوست به دلیل خشكی بدن، گودرفتگی زیر چشم، رنگ و بوی تند ترشحات (عرق، ادرار و…) و لاغری تدریجی؛ هر یک می توانند بر افزایش صفرا دلالت کنند.
البته باید توجه داشت كه ممكن است تمام علائم در شخص بروز نكند و فقط برخی علائم در فرد دیده شود.
موارد پرهیز برای افرادی كه علائم افزایش خلط صفرا پیدا كرده‌اند
این افراد باید از مصرف تمام خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایی كه خلط صفرای زیاد تولید کرده و یا مزاج گرم و خشك دارند، پرهیز كنند (كه در تدابیر فصل تابستان به آنها اشاره شده است).
این مواد عبارتند از ادویه‌جات تند مانند فلفل و زنجبیل، سبزیجات تند مانند سیر، پیاز، ترخون و شاهی، نمك زیاد، مواد بو داده شده و تفت داده شده، مغزها مانند گردو، فندق و بادام‌زمینی، غذاهای سرخ كرده، شیرینی‌جات زیاد حتی عسل، گوشت قرمز مخصوصاً گوشت‌های لطیف مانند گوشت بره، جوجه، بلدرچین، كبك و یا شتر كه زود هضم می‌شوند. زیاده‌روی در مصرف این مواد باعث افزایش خلط صفرا و بروز علائم مربوطه می‌شود.
موارد مفید برای افرادی كه علائم افزایش خلط صفرا پیدا كرده‌اند
استفاده از غذاهای ترش، شربت سكنجبین (سركه و شكر یا عسل كه در آب ریخته شده و حرارت دیده)، آبغوره، تمرهندی ترش و ملس، سبزیجاتی مثل كاهو، خیار، كدو، گشنیز، اسفناج، میوههای ترش آبدار مثل مركبات، گوجه سبز، آلبالو، شاه‌توت، تمشك، سیب ترش، نارنگی، نارنج، هندوانه و از گوشت‌ها، گوشت‌های سفید و غذاهای حاوی ماش و جو برای این افراد مفید است.
خلط دم یا خون
مهم‌ترین و بیشترین خلط بدن است كه در اثر خوردن غذاهای اصلی انسان در بدن ایجاد می‌شود. خلط دم باعث رشد و نمو اعضا می‌شود و به ویژه بدن كودكان و نوجوانان كه در حال رشد هستند، به میزان بیشتری به این خلط نیاز دارند و لذا این افراد باید از غذاهای مولد خلط دم بیشتر مصرف كنند.
لازم به ذكر است كه بقای بدن، به خلط دم است و در واقع این خلط، بدن را گرم و تر نگه می‌دارد و از علائم زنده بودن نیز این است كه بدن گرم و تر باشد (وقتی شخصی می میرد، به تدریج بدنش سرد و خشك می شود).
غذاهایی كه خلط دم تولید می‌كنند
تمام‌غذاهای موافق مزاج شخص و غذاهایی كه برای فرد مفید هستند (اصطلاحا به وی می سازد) و شخص با مصرف آنها در حالت سلامتی قرار دارد و غذاهایی كه اصطلاحاً غذای اصلی انسان به حساب می‌آیند (غذای مطلق)، مانند گندم و فرآورده های آن مثل نان‌ها، برنج و محصولات آن، حبوبات (مثل نخود و لوبیا)، طعم‌های شیرین و میوه‌هایی مانند انجیر و انگور و مخصوصا گوشت‌های قرمز (مثل گوشت گوسفند و گوساله) . جگر، دل، قلوه، تخم‌مرغ، مواد غذایی چرب (مثل كره و خامه) و مغزها (مثل بادام و گردو) نیز مقدار زیادی خلط دم تولید می‌كنند.
زیاده‌روی در مصرف این غذاها باعث افزایش غیر طبیعی خلط دم در بدن می‌شود. امروزه به دلیل مصرف مقدار زیادی غذا و كاهش فعالیت بدنی (عدم تناسب بین ورود مواد غذایی با مصرف آن ها توسط بدن)، خلط دم در بدن افزایش می‌یابد و شخص دچار امتلاء (پر شدن بدن) می‌شود.
علائم افزایش خلط دم
احساس خمودگی و سنگینی به ویژه در سر و اندام‌ها، خمیازه كشیدن زیاد، كش و قوس دادن به بدن، خواب‌آلودگی و كسالت، حافظه ضعیف، خستگی‌های بی‌علت (با وجود خوردن غذاهای خوب)، احساس طعم شیرینی در دهان به ویژه در صبح‌ها، متمایل شدن رنگ و رو به سمت سرخی، جوش و دمل چركی، خونریزی از جوش‌ها (نشانه غلبه خون در بدن است)، خون دماغ شدن با كوچك‌ترین تحریك، خونریزی از لثه، عادت ماهانه زیاد در خانم‌ها، خارش پوست و داغ و گرم و رطوبتی شدن پوست.
پرهیزها و موارد مفید برای افرادی كه علائم افزایش خلط دم پیدا كرده‌اند
این افراد باید از مصرف غذاهای ذكر شده مولد دم و یا مواردی که دارای مزاج گرم و تر هستند پرهیز کرده و در مصرف آنها زیاده‌روی ننمایند. روزه‌داری و گرسنگی كشیدن، یكی از روش‌های درمانی برای این اشخاص است، بنابراین كاهش چشمگیر حجم و كیفیت غذا برای مدتی محدود مثلا دو هفته مفید است و این افراد باید در این مدت از غذاهایی استفاده كنند كه فقط شكم را سیر می‌كنند، ولی منجر به افزایش حجم بدن نمی‌شوند.
استفاده از انواع آش‌ها و سوپ‌های ساده دارای كمی برنج و لپه و مقدار بیشتری سبزی تازه كه می‌توانند حاوی یکی از ملین‌هایی مانند آلو، تمرهندی، آب زرشك یا عصاره سماق (كه نیم ساعت آخر پخت باید اضافه شوند) باشند، در این افراد مفید است و مصرف آن به كاهش خلط دم اضافی در بدن كمك می‌كند. به این غذاها اصطلاحاً مُزَوَّرِه (از ریشه تزویر و به معنی گول زدن) گفته می‌شود، یعنی فرد غذا می‌خورد اما چیزی به اعضا و بدن او اضافه نمی‌شود.
در طب سنتی از این غذاها برای رژیم‌های لاغری استفاده می‌شود كه فقط شخص را سیر می‌كنند، و خلط دم قابل توجهی نیز تولید نمی‌كنند. استفاده از مواد با طعم‌های ترش ماننده غوره، آبغوره، آبلیمو و خورش‌های سبزی مانند خورش كدو، بامیه، قورمه‌سبزی، آلو‌اسفناج (سرخ نشده) كه كمی ترش شده باشند (با غوره، لیمو، زرشك، آب آلبالو، آلوبخارا، تمرهندی و…) و سالاد و لبنیات (در حد متعادل)، آب میوههای ترش مانند آب آلبالو، آب زرشك و ترشی‌جات خانگی كه خیلی تند نباشند نیز برای این افراد مفید است.
تالیف سید مهدی میرغضنفری: دکتر سید مهدی میرغضنفری، پزشک، دکتری تخصصی فیزیولوژی، عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه و معاونت پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش و پژوهشگر طب سنتی ایرانی
تدوین: مریم قره گزلو
بسیار کاربردی و مفید بود! سپاس از سایت خوبتون
سپاسگزارم، لطف دارید.