کنکور و تغذیه از دیدگاه طب سنتی
کنکور و تغذیه
با فرا رسیدن فصل آزمون‌ها، دغدغه دانش آموزان و دانشجویان درباره تقویت حافظه، افزایش تمرکز و قدرت یادگیری شدت می گیرد. به همین علت بر آن شدیم تا از دیدگاه طب سنتی ایرانی به تجزیه و تحلیل این موضوع بپردازیم.
برای داشتن یک سبک زندگی سالم بر اساس طب سنتی ایرانی، بایستی شش اصل ضروری (سته ضروریه) رعایت شوند تا بهترین نتیجه حاصل شود. اگر یک یا تعدادی از این اصول دچار اختلال شوند، به همان میزان، سلامتی شخص افت کرده و احتمال بیمار شدن و شدت یافتن بیماری ها افزایش می یابد.
این شش اصل عبارتند از: محیط و هوا، خوردنی ها و آشامیدنی ها، فعالیت و استراحت بدنی (ورزش)، خواب و بیداری، رخدادهای روانی (استرس، غم) و نگهداری مواد لازم در بدن و دفع مواد زائد از آن. در ادامه مقاله به بررسی سته ضروریه برای رسیدن به سلامت مغز می پردازیم که به خصوص برای دانشجویان و دانش آموزان بسیار ضروری است.
موفقیت در کنکور: اصل اول؛ آب و هوا
اولین مورد در سته ضروریه در نظر گرفتن آب و هوا است. برای رسیدن به بهترین عملکرد مغز، بایستی هوا را در حالتی معتدل نگه داشت و از آفتاب، حرارت و یا نم زیاد جلوگیری کرد. گرمای تابستان، استرس و اضطراب برای امتحان و کنکور و مزاج سنی نوجوان و جوان ها گرم است و همه این عوامل در کنار هم گرما را در بدن و مغز این افراد بالا می برند که خود باعث افزایش استرس و اضطراب، جوش های پوستی، شوره سر و غیره می شود (علائم حرارت).
موفقیت در کنکور: اصل دوم؛ خوردنی ها و آشامیدنی ها
دومین مورد از سته ضروریه خوردنی ها و آشامیدنی هاست. اکثرا برای تقویت به خصوص در این ایام از انواع مغزیجات، کباب ها، تخم مرغ و … استفاده می کنند که خود مزاج گرم داشته و باعث افزایش بیشتر گرمی در بدن می شود. در واقع این افراد بایستی از غذاهای زود هضم با مزاج سرد استفاده کنند.
زیرا حجم خون در بدن محدود است (به طور متوسط 5 لیتر)، اگر بدن به مدت طولانی درگیر هضم و جذب غذای سنگین شود، خون کمتری به مغز رسیده و بازده آن را کاهش می دهد. خوردن غذاهای سبک مانند انواع غذاهای گیاهی، آبدار، خورشتجات، آش ها و حریره بادام که هضم راحتی دارند در فصل امتحانات توصیه می شود.
از خوردن غذاهای سنگین مانند گوشت گاو، کنسروجات، غذاهای فریز شدن و مانده تا حد امکان بایستی دوری شود. به همین علت چند نکته تغذیه ای برای موفقیت بیشتر ارائه می شود:
- پرهیز از خوردنی‌های سودازا و غلیظ کننده‌های خون مانند گوشت گاو و گوساله، سوسیس و کالباس، عدس، بادمجان، قارچ، کنسروها و کمپوت‌ها، غذاهای خمیری و لزج مانند ماکارونی و لازانیا و پنیر پیتزا، غذاهای مانده و نان‌های بیات، خوردني‌های خیلی‌ترش یا خیلی‌شور و همچنین پرهیز از خوردنی‌های محرک چون انواع ادویه های تند، انواع سس‌های قرمز و سفید و…
- پرهیز از خوردن غذاهای سنگین و لعاب دار مانند کله پاچه، آبگوشت، کباب، غذاهای پرچرب و پر ادویه و یا خیلی گوشتی (این غذاها به هیچ عنوان برای یک کنکوری مقوی و نیرو بخش نیستند. چرا که غذاهای سنگین بیشتر انرژی بدن را صرف جریان هاضمه می کنند و به همین علت برای هضم خون زیادی به دستگاه گوارش و کبد و روده ها پمپاژ شده و در نتیجه خون با کیفیت کمتری به مغز می رسد. در صورتی که غذای سبک به سرعت هضم شده و به خوبی جذب بدن می شود.)
- پرهیز از حبوبات و غذاهای حاوی آنها، به خاطر ایجاد نفخ گوارشی و اختلال در تمرکز
- خوردن یک خوشه متوسط انگور شیرین، ۴۵ دقیقه پس از وعده‌های صبحانه، ناهار و شام
- مصرف شیر همراه کمی عسل در رژیم غذایی روزانه
- مصرف غذاهای لطیف یعنی با هضم راحت مثل زرده تخم مرغ عسلی، مویز، نان خوب پخته، حریره بادام، بادام شیرین تازه پوست کنده شده که سبب افزایش چشم گیر قدرت یادگیری و حافظه می شوند.
- جویدن خوب پنج الی هفت عدد مویز صبح ناشتا یا یک الی دو عدد مویز در طول روز به فاصله یکی دو ساعت در میان
- نوشیدن آب عسل (عسل حل شده در آب) به همراه کمی آب لیمو
- گهگاهی نوشیدن شربت سکنجبین و شربت های طبیعی با طبع خنک در ایام درس خواندن و کنکور توصیه می شود زیرا به علت گرمای هوا و بار سنگین کار های فکری، کمی مغز گرمتر شده و رو به حرارت و خشکی می رود که در اینجا انجام این اقدامات برای حفظ رطوبت و دمای متعادل مغز گزینه خیلی مناسبی است.
- برای کنکوری ها مخصوصا گرم مزاج ها استفاده از غذاهای گیاهی بیشتر توصیه می شود، مانند خورش کدوی بخار پز شده خیلی مناسب است زیرا مغز را تقویت کرده و انرژی زیادی برای هضم نیاز ندارد، علاوه بر آن مصرف خورش آلو، اسفناج با کمی آویشن برای گرفتن سردی اضافی آن تاثیر خوبی برای بدن دارد. همچنین استفاده از گوشت قرمز هم کمتر شود و بیشتر عصاره یا آب آن در خورش میل شود.
- در ضمن کنکوری ها در روزهای پایانی و نزدیک به آزمون نباید در مصرف سردی ها همچون هندوانه، هلو، میوه های فراوان، دوغ، ماست و نظایر آن زیاده روی کنند زیرا سردی زیاد نیز باعث کسالت و خواب آلودگی می شود.
موفقیت در کنکور: اصل سوم؛ فعالیت بدنی و استراحت
مورد سوم فعالیت بدنی و استراحت است. یکی از نیاز های بدن ورزش متعادل است. ورزش باعث بهتر شدن کیفیت خون و همین طور خونرسانی بهتر به مغز می شود. ورزش رطوبت های زائد بدن و مغز را از بین می برد و لذا هم از چاق شدن ناشی از بی تحرکی درس خواندن جلوگیری می کند و هم مانع کسالت، خواب آلودگی و کاهش حافظه ناشی از رطوبت مغزی می شود.
موفقیت در کنکور: اصل چهارم؛ خواب و بیداری
مورد چهارم خواب و بیداری است. کم خوابی و پرخوابی هر دو مضرند و بایستی سعی شود خوابی متعادل، خوب و در زمان مناسب داشت. دانش آموزان در زمانم کنکور و یا سایر امتحانات باید توجه کنند که شب بیداری و استفاده از قهوه و چای فراوان برای داشتن فرصت مطالعه بیشتر نه تنها اشتباه است، بلکه برخلاف تصور عموم افراد، این اقدام موجب کاهش حافظه، قدرت تمرکز مغز و همچنین کاهش اثر بخشی مطالعه می شود، بنابراین داشتن خواب شبانه حداقل 6 ساعت برای استراحت مغز باید مورد توجه قرار گیرد.
این افراد باید سعی کنند که حتما شب ها زود به رختخواب بروند و صبح زود بیدار شوند تا انرژی و تمرکز لازم برای درس خواندن در طول روز را داشته باشند. چنانچه این افراد عادت به بیدار ماندن در شب و خوابیدن در روز را داشته باشند بایستی تلاش کنند که این عادت را تغییر دهند. بهترین زمان خواب بین ساعات 10 الی 11 شب تا 5 یا 6 صبح است.
در طب سنتی از یک سری مواد غذایی به عنوان خواب آور یاد شده است که مصرف آنها در شب باعث خوابی راحت می شود؛ مانند کاهو (برگ کاهو و مغز وسط آن، خوردن عصاره بخارپز شده کاهو)، ماست و دوغ، چکاندن چند قطره روغن از قبیل روغن بادام شیرین، بنفشه یا کدو در بینی که رطوبت رسان خوبی به مغز و سیستم عصبی مرکزی است و خواب آور می باشند. همچنین ماساژ ملایم بدن و کف پا به داشتن خوابی خوب کمک می کند.
اگر به دلایلی خواب شخص کم شده و بیشتر بیدار باشد، در این شرایط به علت متمایل شدن مزاج بدن و مغز به سمت گرمی و خشکی، باید از مصرف یکسری از خوردنی ها اجتناب شود تا خواب فرد تنظیم گردد (مانند غذاهای تند با ادویه زیاد مانند فلفل، زنجفیل و دارچین، سرخ کردنی‌ها، شوری‌جات، مغزهای پرانرژی مانند فندق و بادام زمینی، گوشت‌ها و به ویژه گوشت پرندگانی چون بلدرچین و نوشیدنی هایی چون چای دارچین یا زعفران و سایر خوردنی های گرم و خشک).
افراد هرچه بیشتر بیدار باشند، بدن شان به سمت گرمی و خشکی میل پیدا کرده و رطوبت بدن آن ها کاهش می‌یابد. این افراد باید از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های با مزاج تا حدودی سرد و مرطوب استفاده کنند؛ مصرف سبزیجاتی چون کاهو به دلیل طبیعت سرد و تر و خواب‌آور بودن و میوه های آبدار مانند هلو، شلیل، آلو، هندوانه، خیارهای بزرگ و همچنین میوه های با طعم ترش و ملس مانند آلبالو و لبنیات شامل ماست و دوغ به این افراد توصیه می شود. این خوردنی ها ضمن جلوگیری از گرمی و خشکی بیشتر، باعث القای خواب می‌شوند و اثری دوجانبه دارند.
برعکس، هرچه فرد بیشتر بخوابد، رطوبت‌های بدن و همچنین رطوبت مغز بیشتر می‌شود و بدن به سمت سردی گرایش پیدا می‌کند. این افراد باید از غذاهای سرد و تر، به میزان کمتر استفاده کنند تا خواب شان کمتر شده و راحت‌تر از خواب بیدار شوند.
موفقیت در کنکور: اصل پنجم؛ رخدادهای روانی
مورد پنجم اعراض نفسانی و رخداد های روانی است. دانش آموزان در زمان امتحانات یا آمادگی برای کنکور بایستی از استرس و اضطراب بیش از حد دوری کرد. بوها مزاج دارند. عطرهای با مزاج گرم انرژی را افزایش می دهند و بر عکس عطر های خنک آرامش بخش اند. در درجه اول باید مزاج خود را شناخت و همین طور باید دانست که مغز ما در این لحظه به چه چیزی نیاز دارد.
بادرنجبویه، گل گاوزبان و سنبل الطیب گیاهانی هستند که به عنوان آرامش دهنده های مغز شناخته شده اند. بایستی توجه داشت که این گیاهان مزاج گرم دارند و مطمئنا مصرف زیاد آن برای افراد با مزاج گرم به خصوص در فصل گرم توصیه نمی شود. هم سردی زیاد و هم گرمی زیاد برای مغز مضر است.
علایم سردی زیاد مغز خواب آلودگی، پف آلودگی چشم ها و گیرائی پایین می باشد. ابتدا بایستی با توجه به علائم ایجاد شده آنالیز کرد که مغز دچار سردی شده یا گرمی، سپس بر اساس آن به تقویت مغز پرداخت. به عنوان مثال برای افرادی که استرس و اضطراب بالایی دارند خواب خوب بسیار توصیه می شود. خوردن دوغ برای این افراد توصیه می شود.
موفقیت در کنکور: اصل ششم؛ جذب مواد مورد نیاز و پاکسازی بدن از مواد زائد
مورد ششم از سته ضروریه که برای دانش آموزانی که آماده امتحانات یا کنکور می شوند، توجه به دفعیات بدن است. کسی که یبوست دارد حتما روی عملکرد مغز او نیز تاثیر می گذارد، چرا که مواد مانده در دستگاه گوارش، بخارات و گازهایی را شکل می دهند که به سمت مغز رفته و حافظه را مختل می کند. برای پیشگیری از یبوست مصرف انجیر بعلاوه آلو خیسانده یا خاکشیر یا تمر هندی تازه توصيه می شود.
چند نکته ضروری
مزاج مغز سرد و تر است و باید دارای آرامش باشد. چرا که در طول روز حجم زیادی از اطلاعات وارد آن می شود که باید آنها را آنالیز کرده و سپس (به صورت حسی یا حرکتی) پاسخ دهد. اگر مزاج مغز گرم می بود مطمئنا کارایی لازم را نداشت. مزاج مغز مانند سایر اعضای بدن می تواند دچار اختلال شود (حتی اگر مزاج بدن متعادل باشد).
خوردن داروهای شیمیایی و یا گیاهی مانند کندر یا مویز برای تقویت مغز یا بیشتر بیدار ماندن، بر خلاف تصور عموم برای همه افراد توصیه نمی شود. کندر بسیار گرم است (درجه سه و چهار) و می تواند مزاج مغز را به سمت گرمی بکشاند. کندر فقط برای بعضی افراد که رطوبت مغزی بالائی دارند توصیه می شود.
ترکیبات آمفتامینی، بیداری کشیدن زیاد، خوردن قهوه، کاکائو یا چای زیاد و پررنگ برای بیشتر بیدار ماندن می تواند باعث مختل شدن مزاج مغز و به دنبال آن اضطراب و کاهش کیفیت حافظه در دراز مدت می شود. در صورت مصرف زیاد این مواد علائم گرمی مغز ممکن است بعد از مدتی پدیدار شوند که عبارتند از سرخی سر و صورت و چشم ها، بالا رفتن حرارت در سر، بی خوابی، استرس و اضطراب.
توصیه هایی برای همه افراد با هر مزاجی
چیزهایی که به طور کلی برای همه مغزها، فارغ از مزاج بد است عبارتند از: پرخوابی یا بی خوابی، استفاده از خوردنی هایی که ایجاد بخار می کنند مانند سیر، پیاز، پیازچه، ترب، تره، عطرهای قوی و نوشابه، ترشیجات، بوهای بد، افکار متفاوت و زیاد، عمیق شدن بیش از حد در یک موضوع (به عنوان مثال خواندن مداوم یک درس، به بیانی دیگر بهتر است در درس خواندن تنوع داد، مثلا دو ساعت ادبیات، دو ساعت ریاضی و به همین منوال). به طور کلی پنیر در طب سنتی زیاد توصیه نشده مگر تازه آن، با گردو و شب ها که کمک خوبی به خواب می کند. به همین علت خوردن پنیر در صبح خصوصا در فصل امتحانات توصیه نمی شود. چیزهایی که برای همه مغزها به طور کلی خوب هستند عبارتند از: خوردن پودر تخم گشنیز گاهی بعد از غذا (مانع از صعود بخارات معده به سمت مغز می شود).
تالیف: دکتر سید مهدی میرغضنفری، پزشک، دکتری تخصصی فیزیولوژی، عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه و معاونت پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش و پژوهشگر طب سنتی ایرانی
تدوین: راحله حسنی، دکترای سیستماتیک گیاهی(PhD)، پژوهشگر طب سنتی ایرانی
